Türklərdə qartal və ona bənzəyən Sungur, Şahin, Qırğı, Laçın kimi quşlara ümumi olaraq Qaraquş deyilir.
Qaraquş: Quş/Kuş Tanrısıdır, quşlara hökm edər. Tanrı Ülgenin oğludur. Şamanlar onun köməyindən yararlanırlar. Qaraquş bəzən igidləri belə bütöv udar və buradan yenidən doğum başlanır.
Bürküt: Qartal Tanrı. Bu quş növü eyni zamanda, görünməz aləmlə olan əlaqəni təmsil edən bir ruh olaraq qəbul edilir. Anadoluda ozanlar bir quş cildinə girən Cəbrayıl və ya Mikayılın yuxularında görməsi ilə birlikdə ozanlıq xüsusiyyətini qazanarlar.
Bəzi Türk boyları qartaldan törədiklərinə inanırlar. Yakut dilində qartal anlamına gələn bu sözün “Kuday (Tanrı)” ilə bənzərliyi də diqqəti çəkir. Yakutlar Qütb ulduzuna “Hotugu Sulus” (Quzey ulduzu/ Kuzey Yıldızı) adı verirlər. Ancaq anlam bu ulduza təcəssüm etmiş qartal ilə də əlaqəli görünməkdədir. Yakut dilindəki Xotoy sözünün Kuday-tanrı sözü ilə bənzərliyi də diqqəti cəlb edir.
“Kaf dağları” aşılmaz yüksəkliyə sahibdir, ətrafı sularla çevrilidir. Əfsanəvi canlıların yaşadığı yerdir. Anka quşu (əski Türk inancında Toğrul və Kongrul quşları) burada yaşar və yuvasını bu dağın zirvəsində qurmuşdur. Toğrul quşu; “konrul/kongrul /anka quşu” ilə eyni xüsusiyyətlərə malikdir.
Belə ki, yer altına enməyi, nə zaman öləcəyini bilir, alışıb yanar və küllərindən yenidən doğarlar. Toğrul adının Toğ/Doğ söz kökündən törənərək, Doğan, yenidən dirilən mənasında olduğu yazılır.
Əfsanəyə görə ölümlü qadından olan oğlu Heraklın ölümsüzlüyə qovuşması üçün Zeus gizlincə körpəni xanımı tanrıça-ilahə Qeranın döşünə qoyur.
Ağac isə ümumiyyətlə, harmoniyanın, doğumun, intibahın, ölümsüzlüyün rəmzidir. Göyrüş ağacı - mifologiyada “Dünya ağacı”nın, “Həyat ağacı”nın simvoludur. Norveç mifologiyasında Göyrüş “İqqdrasil” adlandırılmış və baş tanrı Odinə həsr edilmişdir. Göyrüş həyatın mənbəyi və ölümsüzlük simvolu hesab edilib, tacı, gövdəsi və kökləri ilə yeraltı dünya, yerüstü aləm və səmanı bir-biri ilə əlaqələndirmişdir.
Bilqamıs dostu Enkidu ölənə qədər ölümün nə demək olduğunu bilmir. Yalnız Enkidu öləndən sonra başa düşür ki, bir gün onun özü də öləcəkdir. Ona görə ölümün səbəbini və çarəsinı axtarır. Uzun əzab-əziyyətdən sonra ölümsüzlük çiçəyini tapsa da onu ilan oğurlayır.
Oğuz eposunda Dəli Domrul Əzrayılın dalınca düşür, onu öldürmək istəyir. Bir dəfə Əzrayıl onun gözünə görünür. Dəli Domrul qara qılıncını sıyırıb Əzrayılın üstünə cumur. Əz-rayıl bir göyərçin olub bacadan qaçır. Əzrayıl ikinci dəfə Domrulun atını hürküdür.


Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"FOLK VƏ YA XALQ TƏBABƏTİ" kitabından