Xram - Mikrokosmos, dünyanın mənəvi mərkəzi, tanrıların yer üzündəki
“evi”, səma arxetipinin yerdəki ortağı, Böyük Ananın gücünün hifz edildiyi yer, əzəmətli və ətrafda simvolik olaraq ən uca tikilidir. Üç dünyanın görüşdüyü; müqəddəs yerin, göyün, yeralı dünya və yeraltı suların. Xram pilləkənləri səmaya, inananların mənəvi, ruhsal dünyasına yüksəlmənin təcəssümüdür. Səma ilə olan şaquli əlaqə həm də Müqəddəs Dünya Dağını, mərkəzi sütunu isə Kosmik Dünya, Həyat ağacını simvolizə edir. Qaya və ya mağara tipli xram təbiətə, mərkəzə, başlanğıca, doğumdan əvvəlki bətnə qayıtmağı təcəssüm etdirir. Adətən tanrıya ibadət və digər dini məqsədlər üçün tikilirdi. Mandala şəklində, makrokosmosun obrazı kimi inşa edilir, İndus, Buddist, Qədim Misir, Şumer xramları var. Şumer xramları yüksəlməyə və enməyə imkan verən, yeddi pilləli zikkuratlardır. Şumer xramları yer ilə göy arasında, yer ilə yeraltı dünya və yeraltı sularla şaquli əlaqə yaradan, eyni zamanda müxtəlif torpaqlar, yerlərlə üfüqi əlaqəsi olan tapınaqlardır. İudaizmdə yalnız Yerusəlim xramı var. Bu xram kosmik mərkəzdir, Tanrının İzraillə görüş yeridir. Kosmik zamanın başlanğıcını simvolizə edərək, Tanrının yerdəki evi, səmavi Skiniyanın əksi sayılır. Əsas dini struktur isə Yəhudi sinaqoqudur. İslamda məscidlər, xristianlarda kilsədir. Xaram - Haram bənzərliyi var. Haram Xramda müqəddəs yerdir. Ora heç kimin ayaq basmağa icazəsi olmayıb. Xüsusi təyin edilmiş saf adamlar Xramın “haram” hissəsinə təmizlik işləri görmək məqsədi ilə keçə bilərlərmiş. Onlar isə həmin vaxtı nəfəs alıb verməzlərmiş ki, nəfəsləri ilə o ərazini çirkləndirməsinlər. “Xurul” Qafqazda monastr deməkdir.
“Hor sivilizasiyası və onun günümüzdə izləri” kitabından. F. Rüstəmova