Yalnız Azərbaycanda və türklər yaşayan ərazilərdə deyil, bir sıra dünya ölkələrində də bu şəfalı və magik bitki tanınmışdır.
Belə ki, I əsrdə məhşur yunan həkimi Dioskorid görmə zəifliyində, 815-895 illərdə yaşamış Əbuhənəfi Dinavari hərarətin yüksəlməsində üzərlikdən, Əbu Əli İbn Sina isə (980-1037) “Təbabət elminin qanunu” kitabında oynaq xəstəliklərinin, oturaq sinirin iltihabında üzərlik yağından istifadə etməsindən yazır.
E.ə. VII-V əsrlərdə zərdüştlüyün müqəddəs kitabı “Avesta”da —adraspan bitkisinin sakitləşdirici və təmizləyici vasitə olması haqqında məlumat vardır. Bu bitkinin tüstüsündən xəstələrin müalicəsində, məbədlərdə, dəfn mərasimlərində istifadə edilərdi.
1878-ci ildə nəşr olunmuş “Botanika lüğəti”ndə qeyd olunmuşdur ki, üzərlik tumları insanı şənləndirib, əhvalını yaxşılaşdıra bilər. Buxarada körpələrə və yeni doğulmuş heyvanlar üçün bu bitkinin tüstüsündən istifadə edirlər. Hörmətli qonaq gələndə onun şərəfinə də manqala bir ovuc üzərlik atardılar. “Efir yağlı, zəhərli və dərman bitkilərinin ensiklopedik lüğəti”nin (Moskva 1951) “ən zəhərli” bitkilər bölümündə üzərlik bitkisi haqqında qeyd olunmuşdur ki, revmatizm zamanı üzərliklə yerli şəkildə olan vannalar, allergik tipli dəri xəstəliklərində kompress şəklində istifadəsi çox yaxşı müalicəvi təsirə malikdir. Əsasən də baş ağrıları, beyin damarları spazmında onun tüstüsündən aromaterapiya məqsədilə istifadəsi effektlidir.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, əgər bu zəhərli bitkinin istifadəsinə özünüz qərar vermisinizsə, o zaman üzərlikdən yalnız yerli kompress və aromaterapiya müalicə üsulu kimi istifadəsi tövsiyə edilə bilər!!!
Fitoterapiya kimi (şəfalı bitkilərin dəmləmələri, şirələri, alınan cövhərlər), zəli müalicəsi, mədən sularından istifadə etmək folk/xalq təbabətinin tibb elmində işlədilən, qəbul edilən növlərindəndir.
Yaranışın ilkin ünsürü, müqəddəs çərşənbələrin ilki olan su kainatdakı hər şeyin mənbəyi, sonu və ilkin materiyanın qeyri-aşkar simvoludur. İstənilən su Böyük Ananın rəmzi olaraq doğumu, qadın başlanğıcını ehtiva edir, kainatın bətnidir, prima materiyadır, məhsuldarlıq və həyat mənbəyidir, yeni həyat bəxş edir. Su-işığın mayeşəkilli əkizidir. O maddi dünyanın fasiləsiz dəyişimi ilə müqayisə edilir.
Su həm həll edir, həm də məhv edərək təmizləyir, bərpa edir. Su-nəmlik və dövr edən qan, həyat gücü kimi quraqlığın və ölümün hərəkətsizliyinə qarşı canlı olaraq qəbul edilir. Mifologiyaya görə Həyat Suyu öz mənbəyini Cənnətin ortasında bitən Həyat Ağacının kökündən alır.
Su- yağmur, yağış şəklində məhsuldarlığı simgələyən göksəl tanrının gübrələmə, mayalandırma gücünü yerə daşıyır.

Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"FOLK VƏ YA XALQ TƏBABƏTİ" kitabından