[left][justify][left]
Babəkin yaşadığı dövrün inancı!
Cavidan və Babəkin zamanında Mitraizm hələ də din olaraq qalırdı. Əkbər Nəcəf:
” Təbəriyə görə, Babəkin atasının adı Matr və ya Matar idi. Matar Mitra ilə eyni sözdür. Mitranın göy üzündəki dərgahına açılan qapısı olan Hura dağından adını alan xürrəmilik; eyni zamanda tanrının şərəfinə təşkil edilən qurban mərasiminin də adı idi. Ruhi sərxoşluq və şənliyin təcəssümü olaraq təşkil edilən bu mərasimdə Mitranın sonsuz nurunun ifadəsi olan Şirvinin ruhu Cavidandan Babəkə keçmişdi. Müqəddəs dağ anlayışı mitraizmi şamanizmə bağlayan digər güclü əlamətdir. Üç dəfə içmək “üç Mitra” anlayışına işarədir. Mərasim dağda (Bəzz qalasında) icra olunub”.
Bəzz qalasının adı nə məna verir?
Türkcə mənbələrdə Bez sözünün etimoloji izahı: “Bez Kelime Kökeni~ Ar bazz ب [#bzz] iyi cins pamuk veya keten kumaş = Ar bizza ͭ ب a.a. = EYun býssos βύσσος a.a.~ İbr/Aram būṣ בוצ beyazlatılmış pamuk veya keten kumaş”. Bəzz sözü bir neçə qədim dildə də “bəyaz pambıq parça” deməkdir.Yəni bəyaz sözünün kökü onunla, ağ rəngi ifadə edən“bezz” ilə əlaqədardır. Mitra isə günəş doğmazdan əvvəl dağların zirvəsində sezilən, səmadakı işıqdır, dan yerinin ağarmasıdır. Bəzz qalası dəniz səviyyəsindən 2300-2600 metr yüksəklikdə, dağın zirvəsində yerləşirdi. Dağın zirvəsində, tanrıya yaxın olan bir yerdə yəqin ki, ağ, bəyaz işıq, Xaosun simvolu olan gecənin, qaranlığın sonu daha tez görünərdi. Həm də Bəzz sözündə yüksəkliklə, ucalıqla, göylərlə, səma ilə bağlı olan “as/az” sözü də gizlidir.Bəlkə ona görə qalaya Bəzz qalası adı verilmişdi ?
Babək təxəllüsünün mənası!
Mənbələrdə yazılır:”Babək Xürrəmi — Xürrəmilər hərəkatının ən görkəmli rəhbəri, Ərəb Xilafətinə qarşı Azərbaycandakı azadlıq müharibəsinə rəhbərlik etmiş böyük sərkərdə. Fars mənbələrində adı Papak, erməni mənbələrində Bab, Baban kimi də qeyd edilir. Babək Azərbaycanın xalq qəhrəmanlarından biridir”. Bəzi araşdırmaçılar isə Babək adının əslində Baybak/Baybək olmasını və bəylər bəyi mənasını verdiyini bildirirlər.
Xürrəmilər hərəkatının rəhbəri olan Babəkin adı əslində Həsən/Esen idi. Babək təxəllüsü iki hecadan ibarətdir: “Bab və Ak”. Ərəb d. qapı demək olan “bab” sözünün; sığınılacaq yer, keçid, boğaz, əcdad, mənəvi rəhbər kimi mənaları da var. İkinci komponent olan Ak sözü isə elə bildiyimiz “Ak/Ağ” rəngi ifadə edir. “Ak/Ağ” Türk xalqlarının inanc və dünyagörüşündə yalnız rəngi bildirmir. Türk dünyagörüşündə, dastanlarında, mədəniyyətində Ağ rəng; işıq, aydınlıq, qutsallıq, qurtuluş, arılıq, ululuq və yaranışla bağlı olan bir anlamdır.
Xürrəm/Hürrəm/Hürrəmilik nə deməkdir?
Xur/Hur; həm günəş deməkdir, həm də ucalıq rəmzi olan sözdür. Qədim Misir mifologiyasında; Onxur/Anxur/Anxara/Anxuret/Onur- müharibə tanrısıdır. Ra tanrısına Apopla mübarizədə, Qor tanrısına isə Setlə mübarizədə yardım etmiş tanrıdır. Axurlar; pers mifologiyasında, əsasən Avestada xaosla mübarizə aparan, kosmos və sosiumu qoruyan ilahi varlıqlardır. Axuramazda, Mitra və Apam Napata Axuralardan hesab edilir. Axura Mazda – yaradıcı tanrı, Zoroastrizmdə tək tanrıdır. Axura/Ahura böyük tanrı - tək tanrı, Mazda kəlməsi isə müdrik mənasındadır.
Hürrəmilik hərəkatının lideri olan Babək də “xaos”la mübarizə aparırdı. Qaynaqlarda Mitraizm inancına etiqad etdiyi yazılır. Mitra da xaosla mübarizə aparan Axurlardan idi. Əkbər Nəcəf yazır:”Barsom bitkisindən hazırlanan şərabı içən insan xoşbəxtlik tapırdı. Bu sərxoşluq halı, bir növ, əbədi həyatın təcəssümü olub, “xürrəm” adlanırdı. Ərəb mənbələrinin əksəriyyəti xürrəm adının “xoş” mənasına gəldiyini qeyd edirlər, amma arxa planını açmırlar”. Xürrəm/Hürrəm sözündə “azad, özgür” mənasında işlədilən “hür” və birinci şəxsin təkini bildirən sonluq var. Hürrəm/Xürrəm; bəlkə mən hürrəm, azadam?!
Demək belə nəticəyə gəlmək olar ki, Babək, Hürrəm/Hürrəmilik və Bəzz/Bəyaz qalası hər üçü xaosla mübarizə, qurtuluş, işıqlı, azad dünyaya keçid, qutsallıqla əlaqəli olan anlayışlardır. P.S. Şərab içmək yalnız hər hansı içkini qəbul etmək demək deyil, həm də mənəvi, daxili azadlığı, azad düşüncəni ifadə edən bir jestdir!
F. Rüstəmova