Xain sözünün mənşəyi və mənası azərbaycan dilində olan mənbələrdə-“xain : sif. [ər.] Vətəninə, xalqına xəyanətedən; satqın, xəyanətkar, dönük”. Xain sözünün mənası türk dilində olan mənbələrdə-“ hain: Hain Kelime Kökeni~ Ar χāˀin خائن [#χwn fa.] hıyanet eden. Arapça χwn kökünden gelen χāˀin خائن "hıyanet eden" sözcüğünden alıntıdır. Tarihte En Eski Kaynak [Kıpçak Türkçesi Sözlüğü (1400 yılından önce)]. Önemli Not: Bu kaynak kayıtlara geçmiş ve bu kelimenin kullanıldığı yazılı ilk kaynaktır. Kullanımı daha öncesinde sözlü olarak veya günlük hayatta yaygın olabilir.
1.Sıfat & ad
2.kutsal sayılan şeylere, kavramlara kötülük eden (kimse)."Yurt hainleri sevilmez"
3.zarar vermekten, üzmekten, kötülük etmekten hoşlanan (kimse). "Hain adam, hayvancağıza vurma!"
Təktanrılı dinlərdə; İnsanlığın atası və anası hesab edilən Adəm və Həvvanın iki oğlu olur. Böyük oğlunun adı Kain, kiçiyin adı isə Avel/Avıl imiş. Kain atası ilə torpaqda əkin işləri ilə məşqul olurmuş, Avel isə qoyun-quzu otararmış.
Bir dəfə qardaşlar Allah xatirinə qurban vermək qərarına gəlirlər. Kain əkdiyi torpağın məhsullarından, Avel isə bəslədiyi sürüdən ən gözəl qoçu Allaha qurban etmək üçün gətirir. Kain lazımi səy və təqva olmadan qurban verdiyinə görə və onun hədiyyəsi bəyənilmədi. Allah Avelə və onun qurban hədiyyəsinə baxdı və bəyənərək qəbul etdi”.
Bu hadisədən “inciyən və pərt olan” Kaində; qardaşına qarşı kin və həsəd hissləri yarandı. Kainin bu hisslərindən agah olan Allah ona deyir : “Əgər sən yaxşılıq etməyi bacarmırsansa hər zaman qapında günah və yalanlar olacaq, onlar səni özlərinə cəlb edəcək, sən isə günahları idarə edəcəksən”. Bir gün Kain Aveli tarlaya çağırdı və orada onu öldürdü...
(Mənbə: Habil və Qabilin əhvalatı, İslam evi.az, Каин и Авел- vikipediya, T.V.Muravyova)
Burada maraqlı məqam həm ilk dəfə insanlığın işlətdiyi cinayət və bu gün dilimizdə olan “Xain/Hain/Kin” kimi sözlərin məhz Adəm və Həvva Dövrü ilə bağlı olmasıdır.
Kain ilə əlaqədar “Xain/Hain/Kin” sözləri dilimizdə bu gün yaşayırsa, Qurbanı qəbul olmuş Avel ilə əlaqədar olaraq isə Azərbaycanın Qazax rayonunda, Gürcustandakı azərbaycanlıların dialektində bəzi sözlər yaşayır. Məsələn:Həccə gedən birinə ziyarətin “qavıl” olsun, qurban kəsənə kəsdiyin qurbanın “qavıl” olsun deyirlər. Amma instituta daxil olana isə heç vaxt “qavıl” olub deyilməz, məhz qəbul olunub deyərlər.
Borçalı folklorunda belə bir əfsanə var: PƏRVANƏ GÖLÜ- Deyirlər Pərvanə gölünün qırağında, Sağamoy kəndindən xeyli aralıda bir dəyirman varmış. Dəyirman yerdən qaynayan su ilə işləyirmiş. Dəyirmançı Qor kişi ömür-gün yoldaşı Altun qarı, bir də gözünün ağı-qarası olan qızı Pərvanə ilə bu dəyirmanda kasıbçılıq içində ömür-gün sürərmiş. Günlərin bir günündə Qor kişi Altun qarı ilə dəyirmanın bir tərəfində, günəqarşıda əyləşib olub keçənlərdən şirin-şirin söhbət edirlərmiş, Pərvanə isə yun darıyırmış. Ər-arvad bir də gördülər ki, dəyirmanın bir tərəfi yavaş-yavaş batır. Arvadla kişi çox səs-küy saldılar. Amma Pərvanə heç yerindən tərpənmirdi. Elə bil özününn könlü var idi suya qərq olmağa. Bəli, dəyirmanın bir yanı da batdı. Pərvanə də. Ata-ana çox ah-fəğan etdi, çox göz yaşı tökdü, xeyri olmadı. Onlar hər gün gö- lün qırağına gələr, göz yaşları axıdıb, sonra da qayıdarlarmış. Aradan bir az keçəndən sonra göldə bir yaşılbaş peyda olur, ördəklər get-gedə çoxalır. Amma bu yaşılbaş o biri ördəkləri yaxına buraxmır. Özü hey dalğın-dalğın üzərmiş. Ata-ana bir-birinə sarışıb Pərvanəni ağlaya-ağlaya axtaranda gölün kənarına yan alıban bərkdən səs salarmış. Dəyirmana gələnlər burada dərin kalafalıq görəndə soruşardılar ki, niyə bu günə düşüb dəyirman. Qor kişi də başına gələnləri hamıya danışarmış. Dünya görmüş el ağsaqqalları deyərlərmiş ki, ay Qor kişi, qızın dünyaya bəxtinə su yazılıbmış. Öz bəxtini, xoş- bəxtliyini suda tapmalıymış. O yaşılbaş sənin qızın Pərvanədir. Ona görə də siz ağlayanda gölün kənarına gəlir. Qışqırıb hay-həşir salır. Deyirlər elə o zamandan həmin gölün adına Pərvanə deyirlər. Pərvanə gölünü Avıl, Yemlikli, Qatıqlı, İlxı dağları qoynuna alıb sanki ona gözətçilik edirlər. Borçalının, Qarayazının doğma yurd yerləri olan bu dağlara hər il bölük bir el-elat yaylağa köçər. Vüqarına, əzəmətinə ta əzəllərdən güvəndiyimiz bu dağlar Ələyəz, Babəkər və və Təbrizin Yanar dağı kimi ucalardan, uca, ululardan uludur... “Mənbə: BORÇALI FOLKOR ÖRNƏKLƏRİ. II KITAB – 2013”
Burada diqqəti cəlb edən məqam Qor kişi, Altun qarı, Dəyirman, Avıl və Babəkər dağıdır. Qor kişi bizə gök və əbədi tanrı olan Qor tanrını, Dəyirman isə həyatı, insan ömrünü, dönən dünyanı simvolizə edir. Dörd qolu, dörd pəri ilə dünyanın dörd cəhətini, fırlanması, döngüsü ilə qütb ulduzunun ətrafında dönən kosmik cisimləri və əbədi zamanı simvolizə edir. Altın qarı; Al günəşin doğduğu dan/tan yerini, Babəkər/Babakar dağı yenə Şumer və Misir mifologiyasındakı Baba, Qor/Kor tanrını, Şumerlərin Kur dağını xatırladır. Ələyəz dağının adında da günəşlə, işıqla bağlı olan Al/Ala və yaz sözləri gizlidir.
F. Rüstəmova