Böyük Səlcuq İmperiyası 1038-1157 — Oğuz Türklərinin Qınıq boyundan olan tayfaların XI əsrdə yaratdığı, Xarezm, Xorasan, Iran, Irak, Suriya, Ərəb Yarımadası, Qafqaz və Doğu Anadoluya hakim olmuş bir Türk dövlətidir. Sərhədləri Balxaş və Issık göllərindən, Egey və Ağdəniz sahilləri, Aral gölü, Xəzər dənizi, Qaradəniz; Qızıl dəniz, Bəsrə və Ümman körfəzinə, Hind okeanına qədər uzanırdı (10.000.000 km2) Türklərin yönləri rənglərlə təmsil etməsi məlumdur. Döyüşlərdə belə atları bu yön və rəng anlayışına görə düzdükləri diqqət çəkicidir. Məsələn; Asiya Hun Ordusu, Çin Ordusunu M.Ö. 203 –cü ildə Pe-teng qalası çevrəsində 400 min atlıdan ibarət olan ordusuyla mühasirəyə almışdır. Bu mühasirə əsnasında ”quzeydə qara atlılar, batıda ağ atlılar, güneydə doru atlılar, doğuda kır atlılar dayanırdı.” Atların bu şəkildə düzülüşləri Türklərdə yönlərin rənglərlə təmsilinə uygun idi. Çünki Türklərdə yuxarıda da dediyimiz kimi, batı ağ, doğu göy, quzey siyah və güney qırmızı rənglərlə simvolizə edilirdi. Onların dənizlərə verdiyi adlar da bu çərçivədə dəyərləndirilir. Türkiyənin quzeyində Qaradəniz, güneyində Qırmızı dəniz, batısında Ağdəniz və doğusunda Gökçə göl yer alır. Bu adlar gələnəyə uygun olaraq verilmişdir. Anadolunun doğusunda olan Gökçə göl, Dədə Qorqud dastanlarında; Gökçə dəniz olaraq keçir. Oğuz türklərinin eposu olan "Kitabi-Dədə Qorqud"da rast gəlinən yer-yurd adlarının izini Göyçə gölü boyunca hər tərəfdə tapmaq olar. Bu eposda Göyçə mahalı, Göyçə gölü, Ağlağan dağı, Ayğır bulağı kimi toponimlər azərbaycanlıların qədim yaddaşının və mədəniyyətinin izləridir.
Amma Anadolunun doğusunda, yəni bu günkü Azərbaycanda Gökçə gölə çatana qədər; gündoğanda neçə- neçə “gök/göy” söz kökü ilə bağlı ərazilərimiz var. Şamaxda Göydərə və Göylər kəndlərini, Göycələr dağı – Ordubad rayonu ərazisində dağ (hünd. 1193,3 m). Zəngəzur silsiləsindən cənub-qərbə ayrılan Dəmirlidağ-Göydağ qolunun cənuba istiqamətlənmiş Gəvək şaxəsinin şərq yamacında zirvə.Göydağ – Culfa və Ordubad rayonları sərhədində dağ (hünd. 2720,4 m). Zəngəzur silsiləsinin Dəmirlidağ-Göydağ qolunun su ayırıcısında zirvə.
Göydərə dağı – Culfa rayonu ərazisində dağ (hünd. 1587,7 m). Zəngəzur silsiləsinin suayırıcısındakı Aracı yüksəkliyindən (3071,6 m) cənub-qərbə ayrılan Dibəkli qolunun eyni istiqamətli Qırxlardağ şaxəsinin qurtaracağında zirvə Göyçügüvey dağı — Ordubad rayonu ərazisində dağ (hünd. 3157,5 m). Zəngəzur silsiləsinin suayırıcısında, Gilançayın mənbə hissəsində zirvə.
Göyərçin adlanan- Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonunda, Cəbrayıl rayonunda dağ, Qobustanda palçıq vulkanı vardır. Tədqiqatçılara görə, bu oronimlər peçeneq tayfalarından biri olan küyərçilərin adını əks etdirir.
Türkiyənin Qars əyalətinin Kağızman qəzasında Göyərçin adlı iki kənd və bir dağ, keçmiş Cavad qəzasında Göyərçin adlı qışlaq, İrəvan qəzasında Göyərçin adlı xarabalıq, Quba rayonunun Gürzalı kəndində Göyərçin qayası, Laçın rayonunun Minkənd kəndində Göyərçinli təpə və s. qeydə alınmışdır.
Göynüksu (çay) - Babək rayonu ərazisində çay. Qahab çayının (Naxçıvan çay hövzəsi) qolu.Göytəpəçay - Cəlilabad rayonu ərazisindən axır. Göyçay, Göygöl, Göycəli və Göyəzəndən keçməsək Gökçəgölə çata bilmərik.
Antik dövr müəllifiləri Strabon, Ptolomey, Plini və başqaları Göyçay bölgəsinin təsərrüfat həyatından bəhs edərkən torpaqlarının məhsuldarlığı ilə bərabər burada yaşayan əhalinin taxıl yetişdirdiyini, üzümçülüklə məşğul olduğunu, İberiya ilə Xəzər sahilini birləşdirən Transqafqaz ticarət yolunun bu bölgədən keçdiyini qeyd edib. Rayonun əsas çayı Kürün sol qolu olan, Qəbələ, İsmayıllı, Göyçay və Ucar rayonları ərazisindən axan Göyçaydır. . 1139-cu ildə Gəncədə baş vermiş zəlzələ nəticəsində Kəpəz dağının bir hissəsi uçaraq Ağsu çayının qarşısını kəsib. Nəticədə şəffaf suyu olan Göygöl yaranmışdır (Böyük Səicuq Dövləti isə 1038-1157illərdə yaranmışdır).
Ağstafa rayonu ərazisində; Yuxarı Göyçəli kəndi yaxınlığında Qoşatəpə, Sarıtəpə, Hasarlıtəpə, II Şomutəpə yaşayış yerləri (Son Tunc-Erkən Dəmir Dövrləri); Qazax rayonunda yerləşən Göyəzən dağının hündürlüyü 250 metrdir, Qazax rayonunda, Abbasbəyli və Alpout kəndlərinin yaxınlığında yerləşir. Gövdəsində ilkin insanların məskəni sayılan mağara-otaqlar var. Zirvəsi nisbətən yastıdır. Deyilənə görə qədimdə bayramlarda və düşmən təhlükəsi olanda dağın zirvəsində tonqal qalanarmış. Göyəzən dağının adı IX əsrə aid gürcü mənbəyində Kavazin şəklində qeydə alınmışdır. Göyəzən oronimi ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər və yozmalar da var. Ən uyğun versiyası isə oronimin türk dillərindəki kava (qaya, sıldırım) və sın/sin (dağ beli) komponentlərindən düzəlmiş olması, "sıldırımlı dağ beli" demək olmasıdır. Tovuz rayonunun Bala Şamlıq kəndində də şiş bir qaya Göyəzən adlanır. Dibində və ətəyində iri və qədim yaşayış yerinin, yeddibürclü qalanın qalıqları görünür. Göyəzən qalası isə (XIV əsr) — Göyəzən dağının ətəyində yerləşən tarixi abidədir. Göyəzən istehkamının IX-XII əsrlərə aid keşikçi məntəqəsi olması da güman edilir.
Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Qafqazın davamı olan Anadolunun şərqində yerləşən; Göycəli, Göyəzən daha qədim tarixə malik olmaqla; Dədə Qorqud zamanından bu günə qədər eyni adı daşıyan Göyçə, Göyçəgöl qədim tarixə malik yaşayış məskənləri ilə yanaşı, Oğuzun Qınıq boyundan olan Böyük Səlcuqlu, Afşar boyundan gələn Karamanoğulları dövləti zamanından Göyçay və Göygöl də aid olmaqla yeni sivilizasiyaya daxil olmuş və hər zaman istinad edilən, səmt, sərhəd bildirən, Oğuz Türklərinin əraziləridir.
Firəngiz Rüstəmova- Araşdırmaçı, AJB-n üzvü