Hörük – Bu söz bizə daşı daş üzərinə yığaraq nə isə tikib ucaltmaq mənasında olan “örmək-hörmək” felini xatırladır. Bir də var, saç hörmək. İndi əsasən körpə və gənc qızların saçı hörülsə də qədimdə bütün xanımların hörükləri olardı. Amerikada yerli əhali hesab edilən hinduların kişiləri də saçlarını hörərlər. Qədimdə qadınların saç kəsməsi yalnız bizdə deyil, Avropada da normal qarşılanmırdı. Saçlar həyat gücünün, enerjinin, mərdliyin, düşüncələrin simvolu hesab edilib. Başdakı saçlar ali qüvvələrin, ilhamın, mənəviyyatın, digər hissələrində olan tüklər isə nə qədər qəribə də olsa, ağılın və bədənin göstəricisi, simvolu hesab edilirdi. Açıq buraxılmış saçlar azadlığın, nigah yaşına çatmanın simvolu, hörülmüş saçlar isə artıq nigahda olmanın və tabeçiliyin simvolu hesab edilirdi. Təpənin qırxılmış saçları Tonzura adlanırdı və təbiətin məhsuldar qüvvələrindən imtinanı, körpə, yəni doğulmuşun çılpaqlığı kimi mənəvi transformasiyanı, asketik həyatı, yəni düşünülmüş şəkildə nələrdənsə özünü məhrum etməyin, ruhsal aləmə daxil olaraq dünyanı, özünü inkarın göstəricisi hesab edilirdi. Başın təpə hissəsinin qırxılması, yəni Tonzura günəş diski, tac və məbəd gümbəzini simvolizə edirdi. Xristianlıqda işgəncə, əzab və ətdən, ülgüclənmiş saçlar özünü nəyə isə həsr edərək fiziki imkanlardan imtina etməyin imtina etmənin rəmzidir. Biz-biz duran saçlar magik qüvvənin, qorxunun, dağınıq və kökündən çıxarılmış saçlar qəmin, matəmin, İnduizmdə isə Şivanın dağınıq saçları asketizmin, Kalinin qara saçları zamanın simvolizmidir. Saç sözü həm də “saçaq”, “saçmaq”, “saçma”sözlərinin kökündə var. Məsələn, xalçanın, şarfların və s. saçaqları, günəşin işıq saçması, güllənin içərisindəki kiçik qurğuşun hissəciklərinə “saçma” demək kimi ifadələrdə bu var. Qurğuşun hissəcikləri ətrafa saçılır, dağılır. Günəş qızılı saçaqları ilə işıq saçır. Haer/Xaer- Samodey və Nenes d. günəş deməkdir. Xaer-”Xr”. Bizdə belə bir deyim var: “Saçlar ürəkdən su içər”. Maraqlıdır ki, İngilis d. “heart-ürək”, Niderland d. isə “hart” ürək,“hair isə saç”deməkdir, “hörülmüş saça isə bizdə bir başa saç sözü işlətmədən hörük deyilir”. Gur saç və qara saç ifadəsi var. Qara sözü bizdə həm də gurluq, sıxlıq, çoxluq mənası verir. Kali zaman tanrıçarı; gur və qara saçlı təsvir edilib. Alban dilində “harlisur”- “gur” deməkdir. Saç Friz, İngilis d. “hair”, Dat, İsland, Norveç, İsveç d. ”har”, İrland d. “gruaig”, Luksemburq d. “hoer”, Malta d.“xaghar”, Alman, Niderland d. “haar”adlanır. Nə üçün saçlar dində və magiyada bu qədər əhəmiyyət kəsb edib? Bəlkə saçlar digər əzalarımızdan fərqli yaradılıb? Bəlkə ona görə dünyasını dəyişmiş insanların saçları heç vaxt çürüyüb, məhv olmur? Nə üçün saçı “Hör” deyirik, nə üçün bir çox xalqlar saçları “Hair” və onun variasiyaları kimi adlandırıb?
Bu gün saçların müayinəsi vasitəsilə min illər öncə yaşamış insanların keçirmiş olduğu xəstəlikləri, zəhərlənmələri, cinsiyyəti, qan qrupu, yaşı, narkotik vasitələrdən istifadə edib-etmədiyi, genetik kodu, kimliyi haqqında məlumat almaq mümkündür.
“ Hor sivilizasiyası və onun günümüzdə izləri” kitabından. F Rüstəmova