Son dəqiqə
Ənginar/Kinara
Ənginar/Cynara
Ənginar bitkisi 5000 ildən artıq bir vaxtdır ki, insanlara məlumdur. Onun haqqında min illərdir əfsanələr söylənilir, şəfaverici xüsusiyyətləri haqqında tarixçilər və təbiətşünaslar tərəfindən məlumatlar yazılıb, rəsmləri çəkilib. Bu gün də alimlər tərəfindən ənginardan müalicəvi dərmanlar alınıb və müvəffəqiyyətlə istifadə edilir. Ənginarın qurudulmuş yarpaqları, çiçəkləri, kökü, toxumları və şirəsi- qaraciyər hüceyrələrini bərpa edir, onları toksinlərdən qoruyur, zərərli maddələrdən təmizləyir, maddələr mübadiləsini tənzimləyir, tərkibində olan sinarin aterosklerozun inkişafının qarşısını alır. Sinarinin eyni zamanda ödqovucu və sidikqovucu təsiri var, ən güclü təbii antioksidantdır. C vitamini ilə birlikdə sərbəst radikalların fəaliyyətini neytrallaşdırır, vaxtından əvvəl yaşlanmanın, ürək-damar xəstəliklərinin və xərçəng hüceyrələrinin yaranmasının qarşısını alır, qan təzyiqi, diabet xəstəliyinin kompleks müalicəsində, cinsi fəallığının artırılmasında dərman bitkisi kimi istifadə edilir.
Ənginarın ilk elmi təsviri Teofrasta aiddir (e.ə. 371–287). https://legendsplants.wordpress.com
Ənginarın tarixi, adının mənşəyi və miflər haqqında bəzi məlumatlar:
“F.A. Brokqauz və İ.A. Efrona görə: artişok (yəni Ənginar) Ərəb sözü olan “ardi-schauki” sözündən alınıb.Yunan dilində Cynara adlanan bu bitkinin elə həmin dildə mənasının “κύον”, yəni “köpək” demək olduğu yazılır. Çünki onun ləçəkləri köpək dişinə bənzədiyi və tikanlı olduğuna görə həm də əli cızdığı üçün Yunan d. “κνάω”, yəni “cızmaq”, “scolymus” və ya “σκώλος” kimi tələffüz edilən “tikan” sözünə bənzəyir. Энциклопедический Словарь Ф.А.Брокгауза и И.А.Ефрона-1890-1907// http://www.vehi.net/brokgauz/
Ənginar; latın d. Cȳnara) — Asteraceae bitki ailəsinə mənsubdur. Rus d. olan mənbələrə görə; «артишок» sözü İngilis d. olan artichoke, İtalyan d. olan articicco, carciofo sözündən götürülüb ki, o da öz kökünü Ərəb sözü olan al-khurshūf (الخرشوف) sözündən almışdır. https://ru.wikipedia.org
Qədim Yunanıstanda çox populyar olan bu bitkiyə əfsanə və miflər qoşulub. O əfsanələrdən biri Zeusla və ona itaət etməyən sevgilisi ilə bağlıdır. Romada varlıların qidası sayılan ənginar; adətən günəşli yerlərdə bitər. Egey əfsanələrinə və şair Kvintu Qorasiya Flakkaya görə Ənginar; Zinara adasında yaşayan Kinara adlı gənc bir qız olub. Əfsanədə söylənilir ki, Zeus qaedaşı Poseydonun qonağı olarkən sahildə gəzişən gözəl və gənc qız Kinaranı görür. Zeus çox uzun müddət bu gözəl və ölümlü qızı ona yaxınlaşmadan seyr edir. Amma Kinara Zeusdan çəkinib qorxmadan onu yoldan çıxarır. Baş Tanrı qızın gözəlliyinə o qədər məftun olur ki, ona özü ilə birgə Olimpdə yaşamağı təklif edir. Kinara bu təkliflə razılaşır. Bir gün qız öz anası və evləri üçün darıxır və icazəsiz olaraq öz əzizlərini və insanları ölümlü dünyada ziyarətə gedir. Kinara qayıtdıqda çox əsəbləşmiş Zeus onu itələyir, qız yıxılır və həmin an heç vaxt yer üzündə görünməmiş olan Ənginar bitkisi bitir. Dedilənə görə bu əfsanə məhşur Roma şairi Qorasi (e.ə. 65–8) tərəfindən qələmə alınıb. Həmin mif F. Rablenin (1494-1553) “Qarqantua və Pantaqruel”romanında da verilib. http://vsad uidoma.com”
Adını Kinara adlı gözəl bir qızdan almış Ənginar bitkisi; bəs Azərbaycan dilində nə deməkdir?
Ənginar sözü bizdə nə məna verir?
Ənginar/Ən-Ki-Nar:
“Ən: ədat. Keyfiyyət bildirən sifətlərin və zərflərin əvvəlinə gətirilərək üstünlük, şiddət bildirir/nədir.az/
Ki: qadın/kadın/qarı/karı sözünün kökündə olub, min illərdir elə qadın mənasında işlədilir (Ki- Şumerlərdə yaradıcı ana tanrıça, Kibela tanrıça, Gera/Qera tanrıça və s.).
Həm də xatırlasaq ki, Ənginar günəşli yerlərdə, ölkələrdə bitir, o zaman dilimizdə günəş mənasında işlədilən Nar sözünün də mənası aydın olur.
Kinara- Ənginar bitkisinə çevrilmiş və ən günəşli yerlərdə bitən, lənətlənmiş gözəl Qadın”!
P.S. Kinara; Zinara adasında yaşayırdı. Xəzər dənizində Böyük Zirə adası var. Sonralar isə bu ada Nargin adlandırıldı. Çox qəribə bir təsadüfdür deyilmi?
Əslində isə mənbələrin yazdığına görə: Nargin və Volf adalarının adı I Pyotrla bağlıdır. İsveçlə müharibədən sonra buralar ona formaca analoji adları olan Fin körfəzindəki Revel adalarını xatırladıb. Nargin ("Nargin" – almanca, "Nartingen" – estonca) "ensiz boğaz" mənasını verir. "Vulf" almancadan tərcümədə "canavar, canavar adası" deməkdir.
