Bu gün dilimizdə çox qədim və əsasən qərb rayonlarımızda işlədilən “doqqaz” sözü var. Doqqaz; evin, həyətin hasarının davamı olan, lakin açılıb bağlanan böyük bir qapıdır. Doqqaz sözünün tərkibində, həm Türklərdə qutsal rəqəm olan doqquz sözü, həm də Quz/Uz kimi də deyilən və yazılan Oğuz sözü, tanrı nəslini bildirən AZ sözü gizlidir.
Doqqaz sözünün ikinci komponenti “az” sözü; ASAR: “Tanrılar Yurdu. Yəni AZAR Tanrıların yaşadığı Göyüzü deməkdir. Eyni söz ilah anlamına da gəlir. Azəri ulus adının buradan törədiyini irəli sürən bəzi görüşlər də mövcutdur. Tibet və Moğol mətinlərində də yer alan, hətta Skandinav mifologiyasında bənzər bir sözlə “Aesir” şəklində deyilən, Tanrılar topluluğunu ifadə edən ortaq bir ünsürdür. Asarı sözü də Tibet d. Göksəl Tanrıları tanımlamaqda qullanılır. Moğol d. “asar” çadır deməkdir. Türklərdə göyün böyük bir çadır olaraq alğılanması fikrinin bir başqa örnəyidir. Çox Tanrılı dinlərin demək olar ki, tamamında Tanrılar topluluğunun insanlardan uzaq bir yerdə (gənəldə göklərdəki bir dağda) yaşadığı inancı yayğındır. Asar: (As/Az). Asılı yer deməkdir. Ayrıca “asarmaq” feili, qorumaq, saxlamaq anlamı içərir. Mancur və Moğol d. Asar/Asarı sözü çadır mənası daşıyır”. (Qaynaq: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt) .
Dilimizdə bu gün həyəti, evi, ailə ocağını qorumaq məqsədilə inşa edilən “hasar” sözü var. Hasarlamaq feili ilə “asarmaq” feili, həm də düşünsək ki, darvazanı hasarın yan divarlarına asırlar, o zaman “as/az/asmaq” sözü ilə eyni köklü, yüksəkliklə bağlı sözlər olduğu anlaşılır (Semiramidanın asma bağları da yada düşür). Bildiyimiz kimi Asqard; As tanrılarının yaşadığı əfsanəvi və səmavi şəhərdir. Vanlarla müharibə aparan Aslar; özlərinə göy üzündə hasarlı, etibarlı, daha da mökəmləndirilmiş bir şəhər salmışdılar. Qədim misir mifologiyasında İalu adlanan Qamışlı cənnət ərazisində Osir/Azər tanrısının 21 qapılı evi vardır. Deməli “doqquz, doqqaz, asar, asarmaq, hasar, hasarlamaq, astana” sözündə tanrı ilə bağlı olan“As, Az, Aesir, Osir, Azər kimi sözlər gizlidir. Həm başlanğıc, həm son, həm də doğmaq, türəməklə bağlı olan, qutlu doqquz sayı kimi “doqqaz” da ailə ocağının astanasına qədər uzanan yolun sonu, bir aləmdən digər aləmə, yeni həyata keçmənin, insan nəslinin doğub, törədiyi ailə ocağının girişi hesab edilən böyük qapıdır. Astana dedikdə də yalnız qapı gəlir ağlımıza. Çünki içəriyə giriş qapının astanasından keçməklə mümkün olur.
Mənbələrdə Fars mənşəli olması yazılan, doqqazla eyni mənada işlədilən “darvaza” sözündə də asmaq feili ilə bağlı olan “az” kökü saxlanılmışdır (Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan Bolnisi rayonunda Darvaz kəndi də var).
F. Rüstəmova(AJB-n üzvü)