Deməli, Mirzə Fətəli Axundov haqqında bundan əvvəlki paylaşımı hazırlayarkan öyrəndim ki, onun əsərləri 1885-ci ildən etibarən Fransada bir neçə dəfə tərcümə və nəşr olunub. Xronoloji ardıcıllıqla müxtəlif nəşrləri təqdim edirik:
1) Şərqşünas Şarl Barbier de Meynar (Charles Barbier de Meynard, 1826-1908) tərəfindən tərcümə və dərc edilmiş əsərlər
Barbier de Meynard ilk dəfə 1886-ci ildə bəzi mənbələrdə 1885 Axundovun 3 komediyası Parisdə fars dilində, amma fransız dilində lüğət və qeydlərlə dərc edilmişdir. Kitaba daxil olan əsərlər “Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər”, “Hekayəti Xırs-Quldurbasan” və “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” pyesləridir.
Kitabın tam adı belədir : “Trois comédies, traduites du dialecte turc azéri en persan par Mirza Dja’far, et publiées d’après l’édition de Téhéran avec un glossaire et des notes”.
Daha sonra Barbier de Meynard bu kitaba daxil olun komediyalardan ikisini fransız dilinə tərcümə edərək dərc etdirmişdir. “Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər” pyesi 1886-ci ildə Journal Asiatique dərgisində, “Hekayəti Xırs-Quldurbasan” isə 1889-cu ildə Şərq Dilləri Məktəbinin dərgisində dərc edilmişdir (Bu ali məktəb indi də mövcuddur və İNALCO adı altında fəaliyyət göstərir).
2) Fransız diplomat Alfons Silyer (Alphonse Cillière, 1861-1946) 1888-ci ildə Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran və Mürafiə vəkillərinin hekayəti pyeslərini tərcümə etmiş və Iki türk komediyası adı altından Ernest Leroux nəşriyyatında dərc etdirmişdir. Silyer Fransanın Trabzondakı konsulu idi və türk, fars və ərəb dillərində səlis danışırdı. Kitabın şəklinə görə izləyicimiz Elnur Khalilova təşəkkür edirik.
3) Şərqşünas Lüsyen Buva tərəfindən 1903, 1904 və 1906-cı illərdə tərcümə edilmiş “Hacı Qara”, “Aldanmış kəvakib”, və “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” əsərləri. Ətraflı məlumat üçün bundan əvvəli paylaşımımıza baxa bilərsiniz.
4) Bundan əlavə 1967-ci ildə Axundovun 6 pyesi Lui Bazenin tərcüməsində, Komediyalar başlığı ilə Parisdə Gallimard nəşriyyatında UNESCO-nun dəstəyi ilə dərc edilmişdir. 2008-ci ildə L'Espace d'un instant nəşriyyatında, Lui Bazenin əvvəlki kitaba daxil olan Müsyo Jordan əsərinin tərcüməsi ayrıca nəşr edilmişdir.
Hər bir nəşrin öz maraqlı tarixçəsi də var. Amma bu ayrı paylaşımın mövzusudur artıq.