Qu quşu - Ana tanrıçanın simvoludur. Bəzi türk boyları Qu quşundan törəndiklərinə inanır və Kuğu Tanrıça ilə Kuğu Tanrını öz ata və anaları hesab edirlər. Finlərdə “Ku” adlı Ay Tanrıçası var. Kibela/Kubela/Qubela Ana tanrıçadır. Xatırlasaq: Şumerlərin Baş tanrısı Anunun da xanımının adı “Ki” idi. Kibela qadının, doğumun himayədarı və məhsuldarlıq tanrıçasıdır. Ölmüş təbiəti canlandıran və məhsuldarlıq tanrıçası olduğuna görə, “Bel – bela” sözü ilə bizdə “bol-bolluq” bildirən söz, həm məna, həm də deyilişcə eynidir. Hər zaman qucağında uşaqla təsvir edildiyinə görə isə “bala və bela” ifadəsi ilə də eynilik görünür. Doğuşdan sonra olan ağız südünə “bulama“ deyirlər. Bulamanın rəngi isə belıy, yəni ak/aq/ağdır. Kibelanın çox sayda heykəlləri var ki, əlində qavalla təsvir edilib. Ana tanrıça həm də musiqinin himayədarı idi. Həmin vaxt bizim qaval kimi tanıdığımız zərb aləti “Timpan” adlanırdı. İki metal qapaqla çalınan zərb aləti isə “kimval“ idi. Hazırda muğam ustalarımızın istifadə etdiyi zərb alətinin adı bizə “qaval” kimi gəlib çatıb və “kimval” sözünə çox bənzəyir. Hər ikisi isə zərb alətidir və kult hesab edilirdi. Bu gün muğam ustaları xanımlarımız əlində qaval ilə ifa edərkən Ana Tanrıçanın simvoluna çevrilirlər, bəlkə də bir anlıq da olsa, məqama çataraq Tanrıçanın özü olurlar. Kibela/Qaval ... Ki/Qa; Kadın/Qadın... Qaval; Qa/Qadın, Val/Bel/Bela tanrıça...Heç bir xalqda qavalı bizdəki, yəni həm də Kibela kimi saxlamaq adəti yoxdur. Kibela tanrıça olduğu üçün həm “ka” ruhudur, məhsuldarlığın himayədarı olduğu üçün həm də “ba”ruhunu təmsil edir. “Ba” ruhu həyat enerjisidir, insan başlı şahin kimi təsvir edilir- . İnsan öldükdən sonra da “Ba” ruhu varlığını davam etdirir. “Ka”Ana böyük tanrıçadır. “Ku” qadın, Ana tanrıçanın simvolu, “bela” isə xanım. “Bel” akkadlarda tanrı, cənab deməkdir. Bela isə tanrıça, qadın, xanım deməkdir. “Belıy”; Rus d. “ak/aq/ağ”, Latın d. “albens/albus”; “ağ” rəng deməkdir. Bask dilində “gibela”; mifologiyada xüsusi yeri olan, həyati vacib və şüurlu orqan sayılan “qara ciyər”dir. Ana; insana “qa” ruhunu verən, onu işıqlı dünyaya gətirən, yaradıcı varlıqdır... Qadın sözü həm”Qa” ruhu, həm də “İn” qaranlıq dünya ilə bağlıdır... Bildiyimiz kimi bütün Ana tanrıçalar; həm də müharibə, ölüm tanrıçasıdır. Çox zaman əllərində nizə ilə təsvir edilirlər. İştar tanrıçasının da əlində Alfa və Omeqanın, yəni əvvəl və axırın simvolu var.
Türk, Altay, Tatar, Çuvaş, Yakut mifologiyasında sulardan çıxmış ilk qadın olan “Ak ene”/“Ak ana”; “k” səsi “ak” və “ka” kimi oxuna bilir. Su tanrıçası ilə gök-göy tanrı türklərin, gök türklərin ata və anasıdır; ”Ak” Ana. “Ka”/“Qa” ruhu insan dünyasını dəyişəndə bədəni tərk edərək göylərə, yəni yuxarı qalxır, ( - Ka ruhunun; yuxarıya istiqamət göstərən əllərin işarəsi )Tanrıya qovuşur. “Qa”; yuxarı “qa”lxmaq sözünün köküdür. Xatırlayaq: Altaylar dağa qalxmağa “qaraya” qalxmaq deyir.
“Qa” qalxmaq, “Ra” sözü isə Ra tanrısına doğru.
“Quş” sözü bəlkə “K“/“Q“ ruhu olub göylərə uçduğuna görə belə yaranıb. Qadın sözünün kökü də “qa”/“ka”; müqəddəslik, ruh mənasında işlədilən sözdür. “Aka”/“Aqa” Anadoluda bulaq, irmaq tanrıçasıdır.
Aqa/Ağa sözü də bu tanrıçanın adından qaynaqlanır. Hamımız Ak Ananın övladlarıyıq. Bu gün Qafqaz xalqlarında Aqa/Aka qadın adı vardır. “Keble” Ob və Yenisey çayları arasında yaşayan Selkupların (Ural dil qrupuna aid olan Selkup dili) dilində,“Gu” Liberiyada, “Aqalax” Qızıldərililərin dilində, “Ki”, ”Kubu” Malidə“Çünəş”deməkdir.
“Hor sivilizasiyası və onun günümüzdə izləri” kitabından. F. Rüstəmova