Lalə/xaşxaş - latın d. Papaver adlanır və xaşxaş kimilər fəsiləsinə aid bitki cinsidir.
Lalə - mifopoetik ənənələrdə ölüm və yuxu ilə əlaqələndirilir. Yunan mifologiyasında yuxu tanrısı Hipnosun atributudur. Hipnos isə ölüm tanrısı Tanatosun əkiz qardaşıdır. Hər iki qardaş yeraltı çarlığında yaşayır (Hom. Il. XIV 231; XVI 672; Hes. Theog. 211, 758). Hipnos Lalənin köməyilə hamıya, hətta Zeusa belə rahatlıq və yuxu gətirir (Hes. Theog. XXIV 25). Roma mifologiyasında Serera Prozerpinanın axtarışında olarkən Yer üzərində istirahət bilmədən, dayanmadan axtarış edən, yorğun düşmüş Sereranın hər addımında tanrılar Lalə bitirirlər. Lalələrdən buket bağlayan tanrıça nəhayət yuxuya gedir. Bəzi miflərdə və folklorda Lalələrin öldürülmüş əjdahanın və ya insanın qanından yaranmasını bildirən əfsanələr də vardır. Xristian ədəbiyyatında Lalələrin İsanın tökülmüş qanından yaranması yazılır. Makovey günündə, əsasən quraqlıq zamanı yağmur yağdırmaq duaları və rituallarında su quyusuna Lalə toxumları səpərdilər və belə deyərdilər:
“Makarka oğlum, sudan çıx və göz yaşlarını bu müqəddəs torpağa axıt!”.
Qadını simvolizə edən, qadın başlanğıcı hesab edilən çiçəklərdən biri də incə və zərifliyi ilə seçilən Lalədir. Laləni Türklər Gəlincik çiçəyi adlandırır. Qədim Roma əfsanələrinə görə Lalə/Gəlincik çiçəyi; Adonisin ölümünü eşidən Tanrıça Veneranın göz yaşlarından yaranıb. Homerin yazdığına görə, Gözəl Helena/Yelena Troya müharibəsində yaralanan döyüşçülərin yaralarını Lalə şirəsi ilə sağaldar və ağrılarını yüngülləşdirərmiş. Vergiliy Laləni unutqanlıq çiçəyi/"lathean" adlandırırdı, Hippokrat isə onun, yəni Lalənin şirəsinin qidalandırıcı və möhkəmləndirici bir vasitə olduğunu yazırdı. Qədim Yunanıstanda Lalə toxumlarını ədviyyat kimi istifadə edirdilər, olimpiya oyunları zamanı şərab və bal ilə qarışdıraraq atletlərə verirdilər.
Lalənin 30000-50000 dənəyə qədər toxumları olduğuna görə həm də məhsuldarlıq simvolu olaraq qəbul edilir.
Təsəvvüf görüşlərində lalə qüsursuz eşqin simvoludur.
Bundan başqa, mifoloji rituallarda lalənin bir çox anlamı mövcuddur: eşq, günəş, dərviş, mübhəmlik, gözəllik, xəncər, bəzək-düzək, ulduz, təzə gəlin və s.
Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"TƏBABƏT VƏ MİFOLOGİYA: GÖRÜNƏN VƏ GÖRÜNMƏYƏN ƏLAQƏLƏR" kitabından
