Loğman həkim obrazı
Xalq arasında həkim olaraq bilinən bir kəlmənin özündə “bilgəlik” anlamına gələn “hikmət” sözü vardır. Bu söz bu gün, doktor və təbib anlamlarını daşıyır. Loğman həkim, Azərbaycan ədəbiyyatında, özəlliklə təsəvvüf şeirlərində məz-mun olaraq daxil olmuşdur.
Yunus Əmrə bir şeirində:
“Necə bir Calinus-u Bukrat olam Loğman olam” deyər-kən Galenos, Hippokrates kimi həkimlərin adlarını Calenus (Galenos) və Bukrat (Hippokrates) biçimində tələffuz edir. Y.Əmrə diğər bir şeirində:
“Bir dəm cəhalətdə qalur, hiç nəsnəyi bilməz olur,
Bir dəm talar hikmətlərə, Calenusü Loğman olur”
- deməkdədir ki, bu misralar əski həkimlərin nə qədər yayğın bir ünə sahib olduğunu göstərməkdədir. Divan ədəbiy-yatı mövzuları içində “Loğman həkim” mövzusu nəzərə çarpacaq qədər bir yer tutar. Aşağıdakı misralar bunu açıqca göstərir:
Her kim ihlası ile hak-i merkadinden zerreyi
Alsa anınla tababet eylese Loğman olur
M. Füzuli
Bir gün deyil, beş gün deyil yüz gündür,
Deste zülüf al yanağa düzgündür
Merhem almaz yaralarım azğındır,
Derdimin Lokmanı gəl yavaş yavaş.
Karacaoğlan
Yüce dağ başında çöktüm oturdum,
Derdim elli iken bine yetürdüm .
Lokman hekim gibi cerrah götürdüm,
Şu benim derdimden bilen olmad
Aşık Kerem
Aşk derdine derman sordum alemde,
Ne Eflatun bülür, ne Lokman yazar.
Erbab-ı aşk olan kalır matemde,
Anlarım ahvalim perişan yazar.
Aşık Dertli
Gel benim derdime bir derman eyle,
Kamu dertlilere derman olan şah.
Yüz sürem kapına bir ferman eyle,
Gönül yaresine Lokman olan şah.
Pir Sultan Abdal
Xalq ədəbiyyatımızdan belə yüzlərcə örnək verə bilirik. Ata sözlərimizdə belə Loğman həkim yer almışdır: “Çarəsiz dərdə Loğman neyləsin” ata sözü bütün Türk dünyasında da söylənir.
Azərbaycan atalar sözlərində loğmanla bağlı kəlamlar:
Çarəsiz dərdə loğman da acizdi.
Hikməti Loğman ağzından.
Bir sıra bayatılarda və şeirlərdə də Loğman obrazına rast gəlinməkdədir:
Dərdə məni,
Kim saldı dərdə məni?
Loğman sağalda bilməz,
Mayasın dər əməni.
***
Əzizim oyan yeri,
Arazın o yan yeri.
Yüz min loğman neyləsin,
Qəm qüssə oyan yeri.

Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"FOLK VƏ YA XALQ TƏBABƏTİ" kitabından