Qırx sayı - Ədədlər arasında ən ovsunlayıcı say olaraq qarşımıza çıxmaqdadır. Kırk, Kır/Qır kökündən törəmişdir. Çoxluğu, böyüklüyü, genişliyi ifadə edir. Babil Allahı Ea və Sümer Allahı Enkinin “ayı”olaraq qəbul edilirdi. Qədim Babildə bu inam, müşahidə zamanı Ülkər ulduzunun 40 gün ərzində nəzərdən itməsi ilə əlaqəli idi. Bu, eyni zamanda yağışlı mövsümlərin müddətidir ki, bilindiyi kimi Nuh Tufanına səbəb olan yağışlar da 40 gün sürmüşdü. Ülkər ulduzu geri döndüyündə Babillilər Yeni İl Şənliyi edərdilər. Qədim Misirdə fironun ölümündən qırx gün sonra cənnətə gedə bilmək üçün bir öküz ilə mübarizə etmək məcburiyyətində qalmasının, Xristianların Pasxasında 40 gün oruc tutaraq hazırlanmasının, Ayasofya Kilsəsinin zəmin qatında 40 sütunu və qübbəsinə də 40 pəncərəsi olmasının kökündə o dövrlərdən qalma Şaman və ya Totem ənənələri yatır. Türk, Altay, Orta Asiya və Yaxın Şərq mifologiyalarında və xalq mədəniyyətində ayrıca İslam inancında müqəddəs saydır. Gırk, Kırh, KIRN olaraq da deyilir. İslamın təsiriylə əhəmiyyəti daha da artmışdır. Qırx şaman tərəfindən qorunan müqəddəs şəxslərə qırxlı adı verilir. Qırx sayı Dədə Qorqud dastanlarında da keçməkdədir. “Buğac xanın yarası qırx gündə sağalır, Eylik Koca-oğlu qırx cübbəyə bürünür, zəfərlər və şənliklər səbəbindən qırx qul və qırx qaravaş azad edilir, qırx yerdə otaq və ya Gərdək tikilir, qırx gün - qırx gecə toy olur. Tanrı, Begil-oğlu Emrenə qırx Ər qədər qüvvət verir, Bamsı Beyrək hekayəsində Boğazca Fatma, qırx oynaşlıdır. “Baybörənin oğlu Bamsı Beyrək boyu”nda: «…Boğazca Fatma diyərlər bir хatun vardı, «Qalq, sən oyna!» - dedilər. «Hey, Şu dəli məğmun mənə də şayəd ancılayın olmaz sözlər söylər» - dedi. Qızın qaftanını geydi: «Çal, mərə, dəlü Ozan! Ərə varan qız mənəm, oynayayım», - dedi. Dəlü ozan aydır: And içəyim bu gəz boğaz qısrağa bindigim yoq, Binübəni qazavata varduğım yoq. Eviniz ardı dərəcic degilmiydi? İtüniz adı Bıraq degilmiydi? Sənin adın Qırq oynaşlı Boğazca Fatma degilmiydi? Dəхi eybin açaram, bəllü, bilgil! – dedi. Səninlə mənim oyunum yoq, Var yerinə oturğıl! Ərə varan yerindən tura bən qopuz çalam, qol saluban oynaya, - dedi». Deli Domrul, bir quru çayın üzərinə saldırdığı körpüdən geçmeyenden qırx akça alır". Burla Xatunun döyüşçü olan Qırx Qız köməkçisi vardır. Qırx həftə davam edən hamiləlikdən sonra yeni doğum etmiş bir qadının yanına bir- iki adam xaric qırx gün boyunca kimsə girib- çıxmaz. Bu vəziyyətin tibbi səbəblərlə bir əlaqəsi olduğu açıqdır. Ayrıca, bu müddət uşağın qırxının çıxması mənasını da gəlir ki, bu anlayışla bağlı ənənələr vardır; dua oxunması, yemək verilməsi və s. kimi. Ölünün qırxının çıxması da yenə bənzər şəkildə dualarla və halva hazırlanaraq həyata keçirilir. Bu anlayışın əsasında ruhun yaşadığı evi qırx gün sonra tərk etdiyi inancı vardır. Qırğızıstan bayrağında Günəşin ətrafında qırx Qırğız boyunu işarələyən qırx şüa vardır. Dədə Qorqud, Manas dastanı, Qırğız Töreyiş Əfsanəsində də Qırx Qız vardır. Oğuz Xanın verdiyi şölənlərdə hazırlatdığı şirnilərin boyu qırx qulac uzunluğundadır. Hekayə və nağıllarda "qırx gün, qırx gecə" toylar edilir. Cəzalandırılanlar üçün "Qırx qatır və ya qırx sətir" şəklində bir tətbiqdən bəhs edilir. Əjdahalar qırx gün və ya qırx il yatarlar. Əjdəhadan qırx qıl qoparılar və atəşdə yandırılar, əjdaha ancaq o zaman ölür. İslamiyyətdə isə ölümün ardından qırx gün sonra mövlud və Quran oxunar. Rəvayətə görə, Musa Peyğəmbər Allahın buyruqlarını Tur dağında “qırx gün -qırx gecə” almışdır. Yəhudi gələnəyində 40 sayı böyük önəm daşıyır. Əski Ahit Tufanın 40 gün və 40 gecə sürdüyünə, İsrailoğullarının çöldə 40 il dolaşdığına, Musanın və Elyasanın təklənmələrinin 40 gün sürdüyünə işarət etməkdədir. 40 sayı başlanğıcdan bəri qismətlə əlaqəli bir say olmuşdur. Əski Ahit insan hayatının ideal uzunluğunun 3×40 (120) il olduğunu irəli sürər və İsrailoğulları krallarının çoxunun, Süleyman və Davud da daxil 40 il hökmdarlıq etdiyini söylənir. Misirdən çıxış ilə məbəd inşası arasında hər biri 40 illik olan 12 dövr geçdiyi söylənir - 480 il. Yəhudi gələnəyində də 40 gün arınma dönəminə işarət edir. Qırx ərənlərin sonsuza qədər yaşayacağına inanılar, onlar gözə görünməzlər, Tanrı tərəfindən seçilmişlərdir. Bektaşilərin inancında “dörd qapı qırx mövqe” anlayışı yer alır. Qırx sayının Çuvaş d. söyləniş forması olan “Hereh”in qurban mənasıyla bağlılığı diqqət çəkicidir. Xəzər, Türk xalq inancında “Qırx” Övliya deməkdir. Xristian Türklərdə “40 Əziz” anlayışı vardır. Onlar üçün 40 ədəd şam yandırılır. Qırxlara/Kırklara qarışan igidlər də bir daha görünməzlər. Xəstələrin şəfa üçün getdiyi "Çilten Ocağı" Asiyada fərqli bölgələrdə mövcuddur. “Qırx Çilten” və ya “Qırx Eren/Ərən” adıyla da xatırlanarlar. Qışın ardından; baharda yenidən dirilməyə hazırlıq prosesi olaraq, qışda təbiətdəki üç dəfə ölüb - dirilməyi ifadə edən və ilki qırx gün davam edən üç dövrün adı “Çillə” şəklində keçər. Böyük çillə 40 gün çəkər, kiçik çillə 20 gün, boz çillə isə Yaz bayramına qədər gedər. Yazda-Novruzda isə son diriliş reallaşar. Qalisiya d. “corenta“, İspan d. “cuarenta”, Katalan, İtalyan d. “quaranta“, Qazax d. “kırık”, Qırğız və Türk d . “kırk”, Korsika d. “quarantina”, Portuqal d. “quarenta“, Özbək d. “qirq”, Fransız d.”quarante”, Çuvaş d. “HEREH”qırx deməkdir. Rus d. “sorok”Qədim Şərqi Slavyan d. “srk -сърък” deyilirmiş və bu, orada yaşamış olan qədim türk xalqlarının dilindən gəlir (O.N.Trubaçovun fikrinə görə “k-k-s-k “dissimilyasiyasıdır).
F.Rüstəmova