Kiçik Çillə 20 gün sonra öz yerini yaradılışla bağlı və dörd çərşənbə axşamı, dörd çərşənbəsi olan Boz aya- “yazın, baharın qırxlı çağ”ına verir. Boz ay isə 21 marta qədər davam edir. 22 dekabrda yenidən dirilən və yüksələn günəş qaranlıq saatların ömrünü Bahar bayramı günündə yarıbayarı azaltmış olur. Yəni Nar doğanın davamı olan, gecə və gündüzün bər bərləşdiyi 21 martda sonradan Novruz (Yeni gün) bayramı adlamış Bahar bayramı, yeni il qeyd edilir. Bahar sözünün özündə belə günəşin istilik vermə xüsusiyyətini, Hor/Qor günəş tanrısının adını əks etdirən ”hor” komponenti və geri dönərək öləni dirildən mənasını ifadə edir.
Bəs nə üçün Bahar bayramına qədər dörd çərşənbəni qarşılamaq üçün, dörd çərşənbə axşamı ritualını qeyd edirik? Ölmüş təbiətin, yəni ölmüş Osirin/Busirin dirildiyi birinci gün, əski türk dilində deyildiyi kimi “Birinç” günü, Bazar günüdür. (Bax://tr.wikipedia.org) Bazar ertəsi dediyimiz gün dirilmənin ikinci günüdür. Çərşənbə axşamı günü dirilmənin üçüncücü, Çərşənbə günü isə dirilmənin dördüncü günüdür.
22 dekabrda yenidən dirilərək yüksələn günəş yaradılışdan öncəki qaranlıq və soyuğu xatırladan xaosdan yaranış anıdır. Mart ayının 21-də xaosa qalib gələn günəş gecə ilə gündüzü bərabərləşdirir (yaz gecə gündüz bərabərliyi). 21 iyunda günəş xaos üzərində tam qələbə çalır və şimal yarımkürəsində təxminən 18 saat 35 dəqiqəyə çatan ən uzun gündüz, 5 saat 25 dəqiqə isə davam edən ən qısa gecə yaşanır. Həmin gün Saxa türkləri, yəni yakutlar, Günəş tanrısı kultu ilə bağlı olan Isıax/Ağ ışıx bayramı edirlər. 22 iyundan isə günəş yavaş-yavaş məğlub olmağa və gecələr uzanmağa, gündüzlər tədricən qısalmağa başlayır. 21 sentyabrda payız gecə-gündüz bərabərliyi yaranır. Yavaş-yavaş məğlub olan, həyat mənbəyi günəş həmin gecə bərabərliyini saxlaya bilir, amma 22 sentyabrdan qısalmağa başlayır. Bu məğlubiyyət 21 dekabra qədər davam edir, gecənin uzunluğu təxminən 14 saat 43 dəqiqə, gündüzün uzunluğu isə 9 saat 17 dəqiqə olur. Çərşənbələr yaranışın 4 ünsürü ilə əlaqəli¬dir. Hava, su, torpaq, istiliyin mənbəyi və göy cism- lərindən olan günəş.
Deməli, Bahar bayramına qədər keçirdiyimiz çərşənbələrin birincisi xaosdan yaranan Hava (Yel olmasa ağaclar, çiçəklər mayalanmaz, titrəyiş olmasa mayalanmış yumurta bölünməz. Həmin çərşənbə axşamı Yel babaya xoş sözlər söylənər, səhərə yaxın yazdan xəbər verən, təbiəti canlandıran mehi qarşılamağa, Yel babanı çağırmağa təbiətə çıxarlar), ikincisi xaosdan yaranan nəmlik (su, həmin gün sübh çağı bulaq başına, çay sahilinə, gedilər və niyyət edilərdi), üçüncüsü suyun dibindən yüksələn torpaq (Azərbaycan rayonlarının əksəriyyətində üçüncü çərşənbədə, torpağın altında yatan əzizlərini xatırlayıb, qəbrini ziyarət etmək adəti vardır). Bununla əlaqədar olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın qərb rayonlarında, Cənubi Azərbaycanın Qaradağ və sabiq Ərəsbaran mahallarında xalq vəfat etmiş əzizlərinin ruhunu şad etmək, qəbrlərini ziyarət etmək üçün üçüncü çərşənbənin ertəsi günü yəni cümə axşamı "Qəbr üstü"nə gedirlər və həmin gün "Qəbr üstü" günü adlanır. Dördüncüsü isə həyat mənbəyi olan günəşin yaranmasını, yara- nışdan öncəki, soyuq, qaranlıq xaosu xatırladan gecəyə qalib gəlməni ehtiva edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ilaxır çərşənbə günü yara¬nışın dərdüncü günüdür ki, həmin vaxt həyat mənbəyi olan gü¬nəş yaranmışdır. 21 martda isə Baharın gəlişini qutlayıb, bayram etmişlər. Çünki, 22 martdan günəşli, işıqlı saatların, günlərin sayı artmağa başlayacaqdır.Bəs nə üçün ilaxır çərşənbələri dediyimiz ritual çərşənbə axşamı icra edilir? Çünki, günəş çərşənbə axşamının səhəri, sübh çağı doğur! Ritualın keçirildiyi həmin gecə isə yaranışdan öncəki xaosun rəmzi hesab edilir ki, göy və göy cism¬lərindən ən parlağı, Yer planetində həyatın mənbəyi olan günəş yaranacaqdır.
Günəşin rəmzi olaraq əsasən axırıncı çərşənbədə və Bahar bayramı günü ocaq qalanar.
Xristianlıqda da bir “müqəddəs və möhtəşəm” çərşənbə axşamı mənasında “svyatoy i velikiy vtornik” adlandırdıqları, yəni həftənin 2-ci günü İsa peyğəmbərin şərəfinə keçirilən ritual vardır.
Yaranışın 4 ünsürünün yadigarı olan ilaxır çərşənbələrdə, şax qardaşlığı münasibətilə həyat ağacının zirvəsində alovlanan lopa/alov, xoşbəxtliyin, nəsil törətmənin, gücün simvolu olaraq məhsuldarlıq rəmzi kimi qədimdən bu günə qədər olimpiya oyun¬larının vacib ritualı olan, şəhidlərin xatirəsini əbədiləşdirən Fakel həm də ulduzların, sübhün, günəşin, günəş işığının, Prome¬teyin tanrılardan insan həyatını yüngülləşdirmək məqsədilə oğurlayıb gətirdiyi od/ocaq/alovun, tanrı işığının, yerdəki hakimiyyətinin simvoludur. F. Rüstəmova
[/b][b]