“Qafqazşünas” ekspert, türkofob Ehsan Müvəhhədian KİV-lərdə açıqladığı vasitəçilik planında təklif edir ki, Tehran Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarını təşkil etsin və bu zaman danışıqların gündəliyinə Azərbaycana öhdəlik qoyan xüsusi şərtlər salsın. Bu “şərtlərə” görə:

-Müharibədən zərər çəkmiş “100.000-dən çox” Qarabağdan qaçan erməninin iztirablarını və problemlərini azaltmağa kömək edəcək mexanizmlər nəzərdən keçirilməlidir; (Xatırladaq ki, bu günlər, İran parlamenti müsəlman əfqan qaçqınları İrandan qovmaq üçün təkliflər müzakirə edir)

- Azərbaycan 2020-ci ildən, müharibə başa çatdıqdan indiyədək “işğal etdiyi Ermənistan ərazilərini” təcili olaraq boşaltmalı və “Sünikin işğalı “ilə bağlı heç bir planı olmadığına dair yazılı təminat verməlidir; (Azərbaycan rəsmiləri bu yöndə dəfələrlə açıqlama veriblər, “Sünik mövzusu” İran və erməni təbliğatının yaratdığı süni gündəlikdir);

- Bakı Ermənistan ərazisindəki Tiqranaş (Kərki), Tavuş və s. kəndlərə ərazi iddialarını dayandırmalıdır. Çünki onların ələ keçirilməsi İranın Ermənistan və Gürcüstana tranzit yolunu məhv edəcək.

- Hər iki ölkə NATO-nu, xüsusən də öz ölkələrini ABŞ və İngiltərəyə açmaqdan çəkinmək barədə öhdəlik götürməlidir. Çünki bu, yalnız Rusiya və İranı zəiflətmək məqsədi ilə edilir; (Tələb absurddur, Azərbaycan hər hansı bloklaşmadan uzaqdır, amma istənilən ölkə ilə ikitərəfli əməkdaşlıq etmək hüququnu kiməsə güzəştə getmir)

- “Sionist, təkfirçi və vəhhabi” qüvvələrin region ölkələrinin, xüsusən də “Bakı Respublikasında” və İranın sərhədlərində geniş şəkildə mövcudluğuna son qoyulmalı, İlham Əliyev hökuməti bununla bağlı yazılı öhdəlik götürməlidir və s. (Təkfirçilər haqda yalan İran mediasının özü tərəfindən də dəfələrlə təkzib olunub, amma bu qondarma iddia da süni gündəlik yaratmaq üçün istifadə olunur)

Uzun illərdir ki, Körfəzdə BƏƏ-yə məxsus olduğu halda qəsb etdiyi adaları boşaltmaq istəməyən İran, Azərbaycanın işğal edilmiş 8 kəndinin azad olunmasına qarşı çıxır. Halbuki dövlətlərin ərazi bütövlüyünün “qırmızı cizgiləri” olması haqda yersiz bəyanatlarla gündəmi daimi ağırlaşdıran tərəfdir. Həmin kəndlərin ( Naxçıvanın Kərki və Qazaxın 7 kəndinin) nə üçün işğalda saxlanmasını bu qədər müdafiə etmələrinin səbəbi də açıqlanır- Qazaxın anklav kəndlərini gələcəkdə Ermənistan üzərindən İranı Gürcüstana bağlayan tranzit kimi görürlər.

Naxçıvanın Kərki kəndinin azad olunması isə Azərbaycanla Türkiyə sərhədində əlavə ərazi edilməsi deməkdir və bu, İranın ən çox arzulamadığı məqamdır. İran KİV-ləri “Qarasu şəhristanı” dedikləri İqdırın 1920-ci illərdə Türkiyə ərazisi kimi tanınmasını və Rza şahın Atatürkə verdiyi deyilən 11 km-lik zolağı İranın ən böyük itkisi adalandırırlar. Hətta bir müddət həmin ərazilərin geri alınması üçün beynəlxalq məhkəmələrə müraciət olunmasını müzakirəyə çıxarmışdılar.

“Fararu” 2013-cü ildə Ermənistan prezidentliyinə namizəd olmuş Narine Mkrtçyanla “Aratsaxın süqut etməsi” müqabilində Qərbin sükutunun səbəbini araşdırır. Sualların qoyuluşu hədsiz qərəzli və açıq ermənipərəst mövqedən olsa da, İran tərəfində erməni lobbisinin gücsüzlüyünün tədricən dərk olunmasının göstəricisi də sayıla bilər. Mkrtçyan iddia edir ki, 2020-ci ildə olduğu kimi burada da Rusiya, Azərbaycan və Türkiyə arasında Ermənistana qarşı birgə sui-qəsd planı olub.

BBC və Pressbee.net Rusiyanın regiondan çəkilməsi fonunda yeni yaranan qüvvələr nisbətini, Türkiyənin bölgədə nüfuzunu artırmasını, İranın bundan ehtiyatlanması səbəblərini araşdırır.

BBC fars xidməti isə adını açıqlamadığı bir “iranlı analitikin” rəyini verir. Analitik deyir ki, Zəngəzur dəhlizi məsələsində İranın maraqları qeyri-adi şəkildə Amerika və Rusiya ilə bağlıdır, çünki Ankara Azərbaycan təbii qazının Türkiyə vasitəsilə Avropaya nəqli üçün birbaşa rabitə xətti yarada bilsə, Rusiya da, ABŞ da itirəcək.

“Khaandaniha.ir” nəşri qeyd edir ki, Qarabağın süqutu Xəzər neft oyununu Qərbin xeyrinə dəyişib, Avropanın artıq İran qazına ehtiyacı yoxdur və İranın regional rəqibləri münasibətlərdə üstünlük qazanır. Qarabağın Azərbaycana birləşdirilməsindən sonra “Neftlə vida gecəsi”nin yeganə qonağı İran olacaq.

Cəmaləddin Quliyev, siyasi ekspert