Stress – müxtəlif növ təsirlər (sevinc, qoxu, qəm-kədər, ağrı, soyuq, zəhərlənmə, travma, cərrahi əməliyyatlar və s.) nəticəsində yarana bilər. Stressin 3 fazası qeyd edilir:
- qısamüddətli təşviş fazası (gərginləşmə və ya aktivasiya);
- rezistentlik (davamlılıq) fazası;
- üzülmə (tükənmə) fazası.
Birinci və ikinci fazalarda orqanizm öz daxili imkanlarını aktivləşdirir. Bu isə ona ətraf mühitdə qəflətən yaranan qeyri-adi dəyişikliklərə uyğunlaşmağa kömək edir.
Qısa müddətli orta dərəcəli stress orqanizmə necə təsir edir?
Qanda olan ağ və qırmızı qan cisimciklərinin mənbəyi sümük iliyidir ki, buradan – sanki bankdan, orqanizm bu hüceyrələri "yetişməmiş" halda alır. Bu hüceyrələr isə sonradan yetkin limfositlərə və digər qan hüceyrələrinə çevrilirlər. Orta dərəcəli stresslər zamanı immun və qanyaratma sistemləri öz işlərini yerinə yetirmək üçün daha çox sayda hüceyrələr (limfositlər, leykositlər və s.) alır.
Yüngül stesslər mikrobların təbii qatillərinin də (“təbii killerlər” adlanan) işinə müsbət təsir edir. Bu immun sistemi hüceyrələri orqanizm üçün “yad” olan hüceyrələri tanıyaraq onları məhv edir. Təbii killerlər – orqanizmin şiş xəstəliklərindən qorunmasında da ilk maneə rolunu oynayırlar. Onlar şiş hüceyrələrini tanıyaraq onları məhv edir, onların çoxalaraq xərçəng xəstəliyinə keçməsinə imkan vermirlər. Orqanizmin məruz qaldığı yüngül stresslər zamanı, bədəni yorulmadan və daim səkildə qoruyan bu müdafiəçilərin (“təbii killerlərin”) aktivliyi də artmış olur.
Lakin stress uzun müddət ərzində davam edərsə, onun üçüncü - üzülmə (tükənmə) fazası başlayır. Bu isə insanın sağlamlığında müxtəlif problemlərin - məsələn, ürəyin işemik xəstəliyi, hipertoniya, qastrit, allergik reaksiyalar, maddələr mübadiləsi pozulmaları, ikincili immunodefisit və s. bu kimi digər xəstəliklərin inkişaf etməsi təhlükəsinin yaranmasına səbəb ola bilər. Uzun sürən bu stresslər zamanı, həmçinin orqanizmdə olan digər xəstəliklərin kəskinləşməsi də baş verə bilər.
Xroniki stress anlayışı nə deməkdir? Sadə dildə desək, xroniki streslər o zaman inkişaf edir ki, müxtəlif səbəblər üzündən insan uzun müddət onun üçün mürəkkəb hesab edilən vəziyyətdən çıxış yolunu heç cür tapa bilmir.[/b][b]