Azərbaycan folklorunda təbiblə ilgili bayatılar:
Balıq suda yan gedər,
Açma yaram qan gedər.
Fəqir təbib neyləsin
Əcəl gələr, can gedər.

***
Yara bağlar,
Məskənim yara, bağlar.
Təbib getsin, yar gəlsin,
Yar yaxşı yara bağlar.
Əfsanəvi bir varlıq olan Loğmanın kimliyi ilə ilgili təfsir kitablarında çox fərqli anlatımlar təfsir yazarlarının dəyişik qaynaqlardan duyduqları görüşlərini yansıdaraq, bir-birilərindən fərqli kimlik və soy bilgiləri bu qaynaqlarda yer alır. İslami düşünür Muhammed Esedə görə Loğman eyni Hızır kimi düşünülmüş bir obrazdır. Loğmanın ölümsüzlük iksirini bulduğu, ancaq formulunu qeyb etdiyinə dair əfsanələr mövcutdur. Bir əfsanəyə görə içində ölümsüzlük iksiri olan şüşəni körpüdən keçərkən düşürüb itirmiş, bir başqa əfsanəyə görə isə əlinə yazdığı ölümsüzlük formulu yağmurda silinmişdir. Bir rəvayətə görə də iksir, Allahın əmriylə Cəbrail tərəfındən yox edilmişdir.
Loğman və ya Loğman Həkim, Quranda və xalq əfsanələrində bəhsi keçən, hikmət sahibi olduğuna inanılan biridir. Loğman Həkimin İslama görə peygəmbər olduğuna dair iddialar bulunmaqla bərabər İslam alimlərinin əsas görüşü peygəmbər olmadığı yönündədir. Quranda Loğman Həkimdən Loğman Surəsində bəhs edilir.
Loğman surəsi: 31:12 Həqiqətən, Loğmana: "Allaha şü-kür et!" (deyə) hikmət verdik. Kim (Allahın ne´mətlərinə) şükür etsə, özü üçün şükür edər. Kim nankor olsa, (bilsin ki) Allah onun şükürünə möhtac deyildir, (özlüyündə) şükürə (tə´ri-fə) layiqdir! (Onun bütün işləri bəyəniləndir!)
31:13 (Ya Rəsulum!) Yadında olsun ki, bir zaman Loğ-man öz oğluna nəsihət edərək belə demişdi: "Oğlum! Allaha şərik qoşma. Doğrudan da, Allaha şərik qoşmaq böyük zülm-dür! (Ağır günahdır!)
Bosnevinin fikrinə görə; Loğman yer üzündə seyahat edərək tıbb elmini dünyanın hər tərəfinə yaymışdır. Min il ya-şamış və bir çok tələbə yetiştirmiş, insanlığa xidmət etmişdir. Daha neçə illər sonra yetişən alimlərin hamısı Loğmanın qur-duğu əsaslar üzərində yürüyərək tıbb fənnini indiki dərəcəyə qədər yüksəltdiklərini, qeyd edərlər.
Loğman, Azər evladlarından olub, Ibrahim Xəlil Pey-gəmbərin nəslindəndir. Ömür sürdüyü min il içində bir çox nəbilərlə görüşmüş və Həzrəti Davudun atəşli əlində meydana gələn qalxanı səbrlə seyr etmişdir. Loğmanın hakimanə tövsi-yələrindən bir neçəsi ilə tanış olaq - Loğmana sormuşlar: ən böyük nemət nədir? Cavab: huylu olmaq. Ən xeyirli mal nədi-r? Cavab: Sağlıq deyə cavab vermişdir. Bir insanın ən acı və ən dadlı üzvü nədir sualına - Bunlar ürək və dildir demişdir.
Məhşur tövsiyələrindən biri də, “ayağını sıcaq tut başını sərin, mədəni xəfif tut, düşünmə dərin” sözüdür. Bütün otlar ona hansı dərdə dava olduqlarını söylərdi. Bu üzdən hər xəs-təyə dərman bulunurdu. Günün birində böyük Həkim xəstə-ləndi. Loğman bitkin bir halda idi. Vəziyyət ümidsiz idi. Son bir həmlə etmək üçün tələbələrini toplayaraq dedi: Öldüyüm zaman məni hamama götürün. Vücudumu xəmir kimi yoğurun və bu qəlibə yerləşdirin. Rəfdə duran üç qabdakı maye-dən birincisini göbəyimə, ikincisini başıma, üçüncüsünü kök-sümə tökün. Müvəffəq olarsaq, əbədi həyat sirri bulunmuş olacaktır”.
Ölümündən sonra bütün bunları yapdılar və gördülər ki, yeni bir Loğman meydana gəlməyə başlayır. Həyəcan içində köksünə tökəcəkləri qabı yerə düşürürlər. Qabın suyu nərdi-vənləri qaynatdı. Çıxan buxar tələbələrin gözlərindən acı yaş-lar axıtdı. Bütün dərdlərə şəfa olan otlar, köklər və əmsəmlər dahi bir gün aciz qaldı. Və Loğman, belə ölümə çarə bulamadı - sözü əzəli həyat qanunlarının dərin mənasını bəlirtmiş oldu. Bununla bərabər, miladdan öncə iyirminci ilə onuncu yüz illər arasında yaşadığı təxmin olunan Loğman Həkim ilə miladdan öncə altıncı yüz ildən sonra saxlanılan Asklepios məzhəbinin Anadoluda və Bergamada meydana gətirdiyi tədavi usulları və ilacları əsrlər boyunca hökm və nüfuzdan düşmədi.
Miladın ikinci əsrində o zamankı mədəniyət dünyasına şöhrəti yayılan, Roma imperator sarayının həkimi olan Bergamalı Galenusun yazdığı beş yüz kitabın dəyərini və onun tibbə olan böyük xidmətini, İbn Sinanın “El-qanun” adını daşıyan əsərlərindən anlamış oluruq.
Hippokrat həkimə həkimlərin babası deyildiyi kimi, Calinosa da kökçülərin babası ünvanını vermişdilər. Calinos otlardan, köklərdən şəfalı ilac hazırlamaqla ün almış və əski ət-tarların babası sayılmışdır. 131-210-cu illər arasında yaşayan, bu böyük şöhrəti qarşısında qarnındakı illətə dərman bilməyən Calinos həkim tələbələrinə bunu söyləmişdir: Mən öldükdən sonra bu fındıq qədər minerallardan birini bir dəzgah üzərinə qoyunuz. Birini də su dolu bir dəstiyə atınız. Deyildiyi kimi əməl edildikdən sonra dəzgah əriyərək axdı, iz buraxmadan yox oldu. Dəstidəki su isə buz tutmuşdu. Bu ağılları donduran olay qarşısında bilginlər: “Calinos həkim hər şeyin elmini, fənnini buldum, ancaq ölümün çarəsini bulamadım” demək is-tədiyi qənaətinə gəlmişdilər. Bütün bunlar, bugünkü tibbin əsasını qurmuş olmaqla ayrı bir dəyər və özəllik daşımaqdadır. Tıbbi folklora xidmət baxımındandır ki, bu kitabdakı şəfalı otlar və əmsəmlərin toplanması üçün illərcə üzərində çalışılmaq zəhmətinə qatlanılmışdır.

Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"FOLK VƏ YA XALQ TƏBABƏTİ" kitabından