Yoni sanskrit d. (योनि )olub; uşaqlıq, ana rahmi, döl yatağı kimi mənalar verir. Bundan əlavə dini və müxtəlif kontekstlərdə “mənbə, mənşə, istirahət və oturaq yeri, ev, yuva, yerləşim, saxlanc yeri” kimi mənalar da daşıyır.

Yoni İnduizmdə qadın başlanğıcını, qutsal gücü, enerjini, yaradıcı dişi gücün təmsilçisi olan Şaktini və Tanrının digər qadın aspektlərini ehtiva edir. Yoninin əksi isə aktiv kişi prinsipi olub Şivanı təmsil edir və linqam( लिङ्गं liṅgaṃ) adlanır. Yoni və Linqam; İndus vadisində Xarappa, və Mohenco-Daro kimi qədim sivilizasiyalara aid arxeoloji tapıntılarda rast gəlinir. Yoni və Linqam simvolları bütün Hindistanda, Nepalda və İnduizmin təsirinin olduğu Güneydoğu Asiyada yayılmışdır.
Yoni, lingamın üzərinə həyat mənbəyi olan su, Hindistan cevizi südü, əridilmiş yağ axıdılaraq ritual keçirilərmiş və həmin suların, mayelərin toplanması üçün aşağı hissədə qabı xatırladan, dibi dəlikli bir çuxur da olarmış. Sonra isə həmin dəlik vasitəsilə mayelər məbəddən kənara axıdılarmış.


Həmin quruluşda, həmin görkəmdə və təsvirdə olan Yoni; Bakıda, İçəri şəhərdə “Çay bağı” kafesinin həyətindədir (Yuxarıdakı Yoni təsviri olan şəkil). Üzərində heç bir məlumat məqsədli yazı lövhəsi olmasa da həmin simvolun və onun hazırlandığı qaya daşının çox qədim tarixə malik olması adi gözlə belə görünür. İçərisinə lingamdam axan su və suyun yığılması üçün dəlikli çuxuru da var. Lingamdan ona görə su axıdılır ki, bu mədəniyyət abidəsinə bulaq forması verilib.
Yaradıcı, Səlahiyyətli, Temperamentli, Səxavətli və Dost kimi gözəl mənalar daşıyan, bu gün də qızlarımıza verdiyimiz Ayan adı ilə, qadın başlanğıcı olan Yoni sözü arasında bir eynilik var.

Uşaqlıq, ana rahmi, döl yatağı, istirahət və oturaq yeri kimi mənaları olan Yoni sözü ilə, bu gün dilimizdə işlətdiyimiz və “sağrı, oturaq yeri” mənası verən “yan” sözləri eyni köklü deyilmi (məsələn: dilimizdə yanını qoy otur, yanını qoy bura bir az dincəl kimi sözlər var)?!
Firəngiz Rüstəmova
araşdırmaçı, AJB-n üzvü.