Qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri qadınların reproduktiv yaş dövründə ən çox yayılmış endokrin patologiyadır. Sonsuzluqdan əziyyət çəkən qadınların 2-34%-də qalxanabənzər vəzi funksiyasının azalması diaqnozu təsdiq olunub.
Hipotireozun aşağıdakı formaları var:
I-li. Bu zaman qalxanabənzər vəzin özünün üzvi (orqanik) və ya funksional zədələnməsi olur.
1 – Anadangəlmə
– Qalxanabənzər vəzin hipoplaziya və ya aplaziyası
– Tireoid hormonların anadangəlmə olaraq biosintezinin pozulması
2 – Qazanılma
– Əməliyyatdan sonra (strumektomiya)
– Radiaktiv yodla müalicə və ionlaşdırılmış şüalanma (postradiasion)
– Qalxanabənzər vəzin iltihabi xəstəlikləri (strumit, autoimmun tireoidit)
– Orqanizmə yodun kifayət qədər daxil olmaması (endemik ur və s.)
– Qalxanabənzər vəzin neoplastik prosesləri
II-li hipofizar mənşəli (yəni tireotropinin sekresiyasının azalması).
– Doğuş və ya travma zamanı qanitirmədə adenohipofizin işemiyası
– Hipofiz nahiyəsində iltihabi proseslər
– Hipofizin tireotropin ifraz edən hüceyrələrinin törəməsi
– Uzun müddət simpatolitik, parkinson əleyhinə, dofamin reseptorlarının aqonisti olan preparatların qəbulu
– Hipofizin autoimmun zədələnməsi
III-lü hipotalamus mənşəli (hipotalamusun tireoliberin sekresiyasının azalması)
– Hipotalamus nahiyəsində iltihabi xəstəliklər
– Kəllə-beyin travması
– Baş beyinin şişləri
– Serotonin preparatları
IV-lü Periferik mənşəli
– Tireoid hormonların sirkulyasiyası prosesində antitellər vasitəsilə inaktivasiyası
– Tireoiddənasılı periferik toxumaların genetik olaraq reseptorlarının həssaslığının zəifləməsi
– T3-T4 konversiyasının qaraciyər və böyrəklərdə pozulması
– T4-də olan seçici rezistentlik
Xəstələrdə ümumiyyətlə, reproduktiv yaş dövründə olan qadınlarda əsasən I-li hipotireoza daha çox, yəni 95% yerdə, qalan 5% isə digər etiologiyalı dəyişikliklərə rast gəlinir. Hipotireozda tireoid hormonların defisiti olur ki, bu zaman əsas mübadilə, toxuma tənəffüsü, ümumiyyətlə maddələr mübadiləsi zəifləmiş olur. Tireoid hormonları qaraciyərdə testosteron (kişi hormonu), estradiol testosteron və 5-dihidrotestosteron kimi cinsi hormonları birləşdirir. Qalxanabənzər vəzin funksiyasının aşağı olması zamanı isə yuxarıda adı çəkilən qaraciyər zülalının səviyyəsi aşağı düşmüş olur və qanda bioloji aktiv testosteronun miqdarı artır. Məlumdur ki, testosteron kişi hormonudur, qadın cinsiyyət üzvlərinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Məsələn, aybaşının bir neçə ay gecikməsi və ya olmaması, ovulyasiyanın olmaması. Bunlarla yanaşı qadının görkəmində də tüklənmə, piylənmə, səsin kobudlaşması və s. kimi xoşagəlməz dəyişikliklər yaranır. Hipotireoz eyni zamanda estrogenlərin, yəni qadın hormonlarının inaktivasiyasını da pozur və daha az aktiv olan formalar əmələ gəlir ki, bu da FSH və LH-un (qonadotrop hormonların) sintezinin pozulmasına gətirib çıxarır. Bu cür hormonal dəyişikliklər fonunda isə sonsuzluq problemi meydana çıxmış olur.
Hipotireoz olub, lakin fertilliyini saxlayan qadınlar isə yüksək risk qrupuna daxil olurlar, belə ki, bu qadınlarda mamalıq ağırlaşmaları və dölün inkişafında müxtəlif dəyişikliklər olur. Əsasən I-ci trimestrdə qalxanabənzər vəzin funksiyasının çatışmazlığı uzun müddət davam edərsə, bu zaman qanda prolaktin də artmış olur. Belə hormonal pozğunluqlar zamanı süd vəzilərində ağrılar, süd ifrazı, aybaşının kəsilməsi kimi şikayətlər əmələ gəlir.
Hiperprolaktinemiya özü də sonsuzluğa səbəb olur. Gənc xanımlarda hipotireozun səbəblərindən biri də autoimmun tireoditlərdir. Qadınlara məsləhət budur ki, mastopatiyalar, aybaşı pozğunluqları, hamiləliyin baş verməməsi şikayətindən başqa aşağı və yuxarı ətraflarda şişkinlik, soyuqluq hissi, yemək çox yemədiyi halda çəkinin sürətlə artması, danışığın, hərəkətin tormozlanması, yuxuculluq, yaddaşda zəiflik, saçların və qaşların bayır bucaqlarının seyrəlməsi, dəridə quruluq, depressiya, səsin xırıltılı olması, qəbizlik əlamətləri olarsa, həkimə müraciət etsinlər. Bir çox xanımlar var ki, yuxarıda göstərilən şikayətlər doğuşdan sonra baş verir. O halda xanımlar saytımızın məqalələrini izləsinlər, çünki qalxanabənzər vəzin funksiyasının azalması zamanı hansı müayinələrdən keçməyin məsləhət olduğu və hansı bitkilərdən istifadə etmək, əsasən də hansı qidaları yeyib və hansılardan mümkün qədər az istifadə etmək lazım olduğu, tanıdığımız meyvə və tərəvəzlərin hansılarının qalxanabənzər vəzin funksiyasını azaltdığı və ya əksinə təsir etdiyi, qəbul etdiyimiz qidaların kimyəvi tərkibi barədə məlumatlar verilir.
Ailə həkimi klnikası F.Rüstəmova
[b][/b]