Qam – həkim. Əski türklərdə din adamına verilən “qam” adının “həkim” şəklində izahı mənalıdır. Süleyman Əfəndi də “Çağatay lüğəti”ndə “qam” sözünü eynilə bu şəkildə “təbib, həkim” deyə izah edir. Belə bir izah türk dininə şamanizm adı verilməsinin elmi gerçəkliklərlə üst-üstə düşmədiyinin bir göstəricisidir. Qədim türklərdə qamlar əsl həqiqətdə bir psixoterapevt işi görür, cəmiyyətin psixoloji sferasının sabitliyi keşiyində dayanırdılar.
Q.V.Ksenofontov hələ 1920-ci illərdə “Ural-Altay şamanizmində divanəlik kultu” əsərində yazırdı ki, müasir Yakut şamanlığı xalqın dini etiqadı deyil və özlüyündə xalq təbabəti-nin qədim mövhumi üsullarının təsvirini verir”.
Gılğamış: Söyləncəsəl, əfasanəvi Hakandır, Bilgemiş və Çilgamış kimi də tanınır. Vücudunun tüklü olduğu söylənilən Gılğamış ölümsüzlüyü aramaq və sonsuz yaşamın sirrini bulmaq üçün Loğman həkim kimi gizəmli diyarlara səfərlər etmişdir.
Qan qardaşının ölümü onun çox üzər və özünün də bir gün öləcəyini düşünərək ölümsüzlüyü aramağa gedər. Dənizin dibində yaşam otunu bular, onu götürər ama diqqəttsizliyi nədəniylə bir dəniz ilanı onu çalar. Gılgamış yarı tanrıdır və insan üstü gücləri bulunur.
Tanrılar tərəfindən onun ölümsüzlük istəyi rədd edilir. Öldüyündə isə hökümdarı olduğu Uruk şəhərinin xalqı tərəfindən geçici olaraq Fırat ırmağının yatağı dəyişdirilərək, onu taban içərisinə inşa edilən bir məzara gömərlər və sonra təkrar ırmaq əski yatağına qaytarılır. Irmaq yatağının dəyişdirilməsinə dair eyni söylənti Atılay (Atilla/Attila) Han üçün də söylənilir.
Otağan: Şaman. Büyücülük, sehirbazlıq və özəlliklə də həkimlik yapan din adamı. Bu durum keçmiş çağlarda şamanların dəyişik sosial işlərin çoxunu özlərində toplamış olmalarının bir sonucudur. Udagan deyilir. Ot/Od/Ud/Ut sözü tədavi edən, şəfa dağıdan deməkdir. Ota (ilaç) və Otamak (ilacla tedavi etmək) kimi kəlmələrlə eyni kökdən gəlir. Ota (bitkisəl ilac) sözündən gəldiyi qədər Od/Ot yəni atəş kəlməsiylə də bağlantılıdır ki, bu bağlamda atəş ilə tədavi edən şəxs demək-dir.
Müəllif: Firəngiz Rüstəmova
"FOLK VƏ YA XALQ TƏBABƏTİ" kitabından
