Zaman anlayışı az da olsa maraq duyğusu olan bütün insanların diqqətini həyatlarının hansısa dövründə mütləq çəkib. Bu anlayışa dair bir çox fikir adamı möhtəşəm fikirlər ortaya atıb.
”7 qısa izahla Fizika” kitabını tərcümə etdiyimiz məşhur fizik Karlo Rovelli yeni kitabı sayılan ”The Order of Time”ilə bu anlayışa aid möhtəşəm fikirlər irəli sürür. Kitabda zamanın insanlar tərəfindən qəbul edilmiş forması ilə onun çox kiçik və çox böyük ölçülərdə əslində mövcud olmadığı həqiqətinə qədər bir çox maraqlı mövzu yer alır. Rovelli zaman anlayışını özümüz üçün uydurduğumuz yalan adlandırır.

Kainatda kiçik bir nöqtədə yerləşən və bu nöqtəyə görə belə xeyli kiçik olan biz insanlar dünyamızı zamanın içində qüsursuz formada axırmış kimi təsəvvür edirik. Lakin kvant səviyyəsində baxsaq zaman deyə bir anlayışın olmadığını və müddətlərin ifadə edilməyəcək qədər qısa olduğunu görərik. Eynilə, bəzi bitkilərin dünyanın sadəcə müəyyən ərazilərində bitdiyi kimi zaman da kainatın sadəcə müəyyən bölgələrində qəbul edilə bilən anlayışdır.
Rovelli zaman anlayışının mənasızlığına dair nümunələr də verir. Məsələn, uzaq planet sayılan Proxima B-əteleskopla baxdığımızı düşünək. Teleskopda gördüyümüz görüntü Proxima B-nin indiki halını göstərmir. İşığın səyahət sürətinin limitli olması səbəbilə Proxima B-nin 4 il əvvəlki halını görürük. Yəni, bizim üçün indi baş verən hallar Proxima B üçün ”Nə indi?! 4 il əvvəl idi o” cümləsindən ibarətdir.
Öz planetimizdə belə fərqli zaman dilimləri yaşayırıq. Məsələn, Bakıdakı bir nəfərlə Kanadada yaşayan bir nəfər üçün hər hansı anda saatlar əsla eyni olmayacaq. Bir tərəf günə yeni başladığı halda digər tərəfdə axşam olacaq. Yəni, eyni zaman dilimində yaşadığımız insanların sayı belə sadəcə eyni regionda yaşadığımız insanlarla limitlənir. Hətta Bakıda 19 may səhəri doğulan Günəşlə Nyu-Yorkda 19 may səhəri doğulan Günəş belə eyni deyil, iki ərazinin insanları üçün eyni tarixi ifadə etsə də əslində Günəş təxminən 8-9 saat yaşlanıb.























Bütün bunları unudub 300 il əvvələ getsək, böyük ölkələr bir yana, irili-xırdalı kəndlərin belə özlərinə aid zamangöstəricilərinin olduğunu görmüş olarıq. Zamanın hər yerdə eyni olmamasıyla yanaşı, zaman özü də əslində hər yerdə eyni sürətlə keçmir. Məsələn, zaman dəniz səviyyəsi ilə müqayisədə dağın zirvəsində daha sürətlə keçir. Bundan başqa, zaman saatda 100 km sürətlə hərəkət edən maşında oturmuş bir insana nəzərən səkidə yeriyən birinə görə daha yavaş keçir.
Xüsusilə, Rovelliyə görə zaman əslində kainat üçün kifayət edəcək anlayış deyil; o sadəcə bizim zehnimizdə canlanır. Beyinlərimiz səbəb-nəticə əlaqəsi qurub kainatı mənalandırmaq məqsədilə zaman anlayışına ehtiyac duyub və bütün bəşəriyyət də işimizə yarayır deyə bu anlayışı mənimsəyir və inkişaf etdirir. Rovelli kimi düşünən bir çox insan var. Nə deyirsiniz, bəlkə zaman deyə bir anlayış həqiqətən də yoxdur? (Elmazərbaycan.com)