Divertikulit – yoğun bağırsaqda, xüsusən də sol tərəfdə yerləşən nazik divar ciblərinin (divertikulların) iltihabıdır. Bu xəstəlik əsasən 40 yaşdan yuxarı şəxslərdə müşahidə olunur və ilkin mərhələdə diqqətdən yayınan qarın ağrısı, qəbizlik və ya qaz problemləri ilə başlayır. İltihab inkişaf etdikcə bağırsaq divarında mikroperforasiya, irin toplanması və hətta perforasiya riski artır. Əlamətlərin şiddəti və fəsad ehtimalı xəstəliyin vaxtında aşkarlanmasını və müalicəsini zəruri edir.

Divertikulit nədir və necə inkişaf edir?
Divertikulit — yoğun bağırsağın divarında əmələ gəlmiş divertikulların iltihablanması ilə xarakterizə olunan ciddi bir bağırsaq xəstəliyidir. Divertikullar – yəni bağırsaq divarının zəifləyən hissələrində formalaşan kiçik cibciklər – adətən liflə zəngin olmayan qidalanma, qəbizlik və bağırsaq təzyiqinin artması nəticəsində yaranır. Bu cibciklər ilkin mərhələdə hər hansı simptom yaratmaya bilər, lakin onların içərisində nəcis və bakteriyalar yığıldıqda iltihab prosesi başlayır.

Divertikulit inkişaf etdikcə, bağırsaq divarında infeksiya yayılır, bu da şiddətli qarın ağrısı, həzm pozuntusu, bədən temperaturunun yüksəlməsi və ümumi halsızlıq kimi əlamətlərlə müşayiət olunur. Xəstəlik vaxtında diaqnoz və müalicə olunmadıqda, divertikulun cırılması (perforasiya), irinli abseslərin əmələ gəlməsi, bağırsaq keçməzliyi və peritonit kimi ağır və həyati təhlükə yaradan fəsadlara gətirib çıxara bilər.

Divertikulit xüsusilə 50 yaşdan yuxarı şəxslər, liflə kasad qidalanan insanlar və oturaq həyat tərzi keçirənlər arasında daha geniş yayılıb. Xəstəliyin inkişafı fərdi olaraq dəyişsə də, risk faktorları nəzarətdə saxlanıldıqda və erkən müdaxilə olunduqda, divertikulitin ağırlaşmasının qarşısı effektiv şəkildə alına bilər.

Divertikulların yaranma səbəbləri və risk faktorları
Divertikulların əmələ gəlməsinin əsas səbəbi bağırsaq divarına uzunmüddətli və qeyri-normal təzyiqin yaranmasıdır. Bu təzyiq, xüsusilə lifli qidaların həddindən artıq az qəbulu nəticəsində bağırsaq hərəkətlərinin zəifləməsi və qəbizliklə əlaqələndirilir. Həzm prosesində kifayət qədər lif qəbul olunmadıqda, nəcis kütləsi sərtləşir və bağırsaqdan keçməsi üçün daha çox güc tələb olunur. Bu mexaniki gərginlik nəticəsində bağırsaq divarının zəif nöqtələrində kiçik cibciklər – divertikullar formalaşır.

Yaş faktoru da burada mühüm rol oynayır. Zaman keçdikcə bağırsaq əzələləri elastikliyini itirir və divar strukturu zəifləyir. Bu isə yaşlı insanlarda divertikul yaranmasının daha geniş yayılmasına səbəb olur. Piylənmə, aşağı fiziki aktivlik, uzun müddət oturaq həyat tərzi, siqaret istifadəsi və xroniki stress kimi həyat tərzi faktorları bağırsaq sağlamlığını zəiflədir və divertikul formalaşmasını sürətləndirir.

Əlavə olaraq, ailəvi anamnez də nəzərə alınmalıdır. Genetik meyilliliyi olan şəxslərdə, xüsusilə birinci dərəcəli qohumlarında divertikulyar xəstəlik olanlarda bu risk daha yüksək qiymətləndirilir. Eyni zamanda, bəzi dərman preparatları — məsələn, steroidlər, NSAIİ qrupuna aid iltihabəleyhinə dərmanlar və opioidlər bağırsaq divarında struktur zəifliklərinə yol açaraq risk faktorunu artırır.

Bütün bu amillər nəzərə alındıqda, divertikul yaranmasının qarşısını almaq üçün düzgün qidalanma vərdişləri, müntəzəm fiziki aktivlik və bağırsaq hərəkətlərini dəstəkləyən sağlam həyat tərzi əhəmiyyət daşıyır.

İltihab prosesi necə başlayır və yayılır?
Divertikulların daxilində nəcis qalıqlarının toplanması mikroorqanizmlərin çoxalması üçün ideal şərait yaradır. Bu durğunluq nəticəsində yaranan bakterial aktivlik divertikulun divarına yayılır və burada yerli infeksion iltihab baş qaldırır. İltihab bağırsaq divarında şişkinlik, qan dövranının pozulması və toxuma zədələnməsi ilə müşayiət olunur.

Əgər bu mərhələdə müdaxilə olunmazsa, iltihabi proses tədricən yaxınlıqdakı toxuma və orqanlara doğru yayılır. Ən təhlükəli hallardan biri peritonit – yəni qarın boşluğu pərdəsinin iltihabıdır. Bu vəziyyət, xüsusilə divertikulun divarında perforasiya (yırtılma) baş verdikdə meydana çıxır və bağırsaq tərkibi qarın boşluğuna axaraq septik fəsadlara səbəb olur. Həmçinin, lokal infeksiyadan qaynaqlanan abseslər, fistulalar (orqanlararası anormal keçidlər) və bağırsaq tıxanıqlığı kimi ağırlaşmalar da inkişaf edir.

İltihabın bu şəkildə yayılması xəstənin ümumi vəziyyətinə ciddi təsir göstərir — yüksək hərarət, qarın ağrısının güclənməsi, ürəkbulanma, tərləmə və qandakı iltihab göstəricilərinin artması müşahidə olunur. Bu səbəbdən divertikulitin ilkin əlamətləri görünən andan etibarən diaqnostik və terapevtik tədbirlər dərhal həyata keçirilməlidir ki, fəsadların qarşısı alınsın.

Divertikulit kimlərdə daha çox müşahidə olunur?
Divertikulit daha çox 40 yaşdan yuxarı şəxslər arasında müşahidə olunur və xüsusilə lifsiz, yüksək işlənmiş qidalardan ibarət Qərb tipli pəhrizlə qidalanan insanlarda geniş yayılmışdır. Oturaq həyat tərzi, kifayət qədər su qəbul etməmək, az hərəkətlilik və uzunmüddətli qəbizlik yoğun bağırsaq divarına düşən təzyiqi artıraraq divertikulların yaranmasına və iltihablaşmasına səbəb olur. Eyni zamanda siqaret istifadəsi, piylənmə, yüksək stress səviyyəsi və genetik meyillilik də bu xəstəliyin inkişafında mühüm rol oynayır. Yaş artdıqca bağırsaq əzələlərinin elastikliyi azalır və bu da həm qadınlar, həm də kişilər üçün divertikulit riskini artırır. Risk qrupuna daxil olan şəxslər üçün qidalanma və həyat tərzində dəyişikliklər etməklə bu xəstəliyin qarşısını almaq mümkündür.

Divertikulitin əsas əlamətləri hansılardır?
Divertikulitin əsas əlamətləri arasında ən çox rast gəlinəni qarnın sol aşağı nahiyəsində yaranan kəskin və davamlı ağrıdır. Bu ağrı adətən günlərlə sürə bilər və hərəkət etdikdə, öskürərkən və ya təzyiq artdıqda şiddətlənir. Eyni zamanda qəbizlik və ya ishal, qarında gərginlik, köp, ürəkbulanma və bədən temperaturunun yüksəlməsi kimi simptomlar da müşahidə edilir. Xəstələr tez-tez bağırsaq hərəkətlərində dəyişiklik, nəcisdə qan izləri və ümumi halsızlıq hiss edirlər. İltihabi prosesin ağırlıq səviyyəsindən asılı olaraq əlamətlər daha da güclənə və ciddi fəsadlara gətirib çıxara bilər. Divertikulit simptomlarını vaxtında tanımaq və həkimə müraciət etmək xəstəliyin erkən mərhələdə nəzarətə alınmasına imkan yaradır.

Qarın ağrısı, şişkinlik və qəbizlik
Divertikulit zamanı sol aşağı qarın nahiyəsində hiss edilən davamlı və bəzən kəskin xarakterli ağrı xəstəliyin ən səciyyəvi əlamətidir. Bu ağrı iltihabın yerləşdiyi bölgədə baş verir və çox vaxt toxunma ilə daha da güclənir. Eyni zamanda, bağırsaq divarında yaranan gərginlik və qaz yığılması səbəbilə qarında şişkinlik hissi artır. Qəbizlik isə bağırsaq fəaliyyətinin pozulmasının və selikli qişanın iltihab nəticəsində hərəkətliliyinin zəifləməsinin birbaşa nəticəsidir. Qarnın sərt və dolu hiss olunması, qazın çıxmaması və nəcisin gecikməsi divertikulitin aktiv mərhələsində pasiyentlərin gündəlik rahatlığını əhəmiyyətli dərəcədə pozur. Bu əlamətlərin birgə müşahidə olunması xəstəliyin klinik gedişatını dəqiq şəkildə göstərir və həkimə vaxtında müraciətin zəruriliyini ortaya qoyur.

Bədən temperaturunun yüksəlməsi və ümumi halsızlıq
Divertikulit zamanı orqanizmdə başlayan iltihabi proses immun sistemin aktivləşməsinə səbəb olur və bu da bədən temperaturunun yüksəlməsi ilə müşahidə edilir. Qızdırma adətən 38°C və daha yüksək həddə çatır, bu isə infeksiyanın nəzarətsiz şəkildə yayıldığını və xəstəliyin aktiv mərhələdə olduğunu göstərir. Eyni vaxtda pasiyentdə güclü halsızlıq, titrətmə, iştahasızlıq və ümumi enerjisizlik müşahidə olunur. Bu vəziyyət gündəlik fəaliyyətin pozulmasına, istirahət ehtiyacının artmasına və həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Bədənin bu cür reaksiyası iltihabi prosesin sistematik təsirini əks etdirir və klinik müalicənin zəruriliyini ön plana çıxarır.

Qarın ağrısı, şişkinlik və qəbizlik
Divertikulit zamanı sol aşağı qarın nahiyəsində hiss edilən davamlı və bəzən kəskin xarakterli ağrı xəstəliyin ən səciyyəvi əlamətidir. Bu ağrı iltihabın yerləşdiyi bölgədə baş verir və çox vaxt toxunma ilə daha da güclənir. Eyni zamanda, bağırsaq divarında yaranan gərginlik və qaz yığılması səbəbilə qarında şişkinlik hissi artır. Qəbizlik isə bağırsaq fəaliyyətinin pozulmasının və selikli qişanın iltihab nəticəsində hərəkətliliyinin zəifləməsinin birbaşa nəticəsidir. Qarnın sərt və dolu hiss olunması, qazın çıxmaması və nəcisin gecikməsi divertikulitin aktiv mərhələsində pasiyentlərin gündəlik rahatlığını əhəmiyyətli dərəcədə pozur. Bu əlamətlərin birgə müşahidə olunması xəstəliyin klinik gedişatını dəqiq şəkildə göstərir və həkimə vaxtında müraciətin zəruriliyini ortaya qoyur.

Divertikulitin yaranma səbəbləri və risk amilləri
Divertikulitin əsas yaranma səbəbləri arasında zəif qidalanma, yaşla bağlı bağırsaq dəyişiklikləri və həyat tərzi faktorları mühüm yer tutur. Bağırsaq divarında formalaşan divertikulların iltihablanması bu amillərin uzunmüddətli təsiri nəticəsində baş verir. Qidalanmada lif çatışmazlığı, bağırsaq hərəkətliliyinin zəifləməsi, oturaq həyat tərzi və mütəmadi qəbizlik divertikulit riskini artırır. Eyni zamanda, yaş artdıqca bağırsaq divarının elastikliyi azalır və bu da divertikul əmələ gəlməsini asanlaşdırır. Həzm sisteminə mənfi təsir göstərən siqaret, stress və qeyri-sağlam vərdişlər isə bu prosesin daha da sürətlənməsinə səbəb olur.

Liflə zəif qidalanma və həzm sistemi zəifliyi
Liflə zəngin qidaların çatışmazlığı bağırsaq hərəkətlərini yavaşladır və nəcisin bağırsaqda qalma müddətini artırır. Bu durğunluq bağırsaq divarına təzyiqin artmasına və zəif nöqtələrdə divertikulların yaranmasına səbəb olur. Lifsiz qidalarla uzunmüddətli bəslənən şəxslərdə qəbizlik daha tez-tez müşahidə olunur və bu da bağırsağın iltihablanma riskini yüksəldir. Həzm sisteminin zəif fəaliyyəti isə toksinlərin orqanizmdə yığılmasına və bağırsaq mikroflorasının pozulmasına yol açaraq divertikulitin inkişafına zəmin yaradır.

Yaş artımı və bağırsaq divarının zəifləməsi
Yaşla birlikdə bağırsaq divarında əzələ və toxuma zəifləməsi müşahidə olunur. Bu zəiflik nəticəsində bağırsaq divarında kiçik cibciklər – divertikullar – formalaşır. 40 yaşdan sonra bu proses daha tez-tez qeydə alınır, xüsusilə də fiziki aktivliyi aşağı olan və düzgün qidalanmayan şəxslərdə risk artır. Elastikliyini itirmiş bağırsaq toxuması nəcisin təzyiqinə qarşı dayanıqsız qalır və bu da divertikulitə yol açır.

Siqaret, stress və oturaq həyat tərzi
Siqaret istifadəsi qan dövranını zəiflədir, toxumaların oksigenlə təminatını azaldır və bağırsaq divarının müqavimətini aşağı salır. Eyni zamanda, daimi stress bağırsaq hərəkətliliyini pozur və həzm sistemində disbalans yaradır. Oturaq həyat tərzi isə fiziki hərəkətsizliyi artıraraq bağırsaq fəaliyyətsizliyinə səbəb olur. Bu amillərin birgə təsiri bağırsaq sağlamlığını zəiflədir, iltihab riskini artırır və divertikulitin yaranmasını sürətləndirir.

Divertikulit necə diaqnoz olunur?
Divertikulitin diaqnostikası pasiyentin klinik şikayətlərinə əsaslanan fiziki müayinədən başlayır və dəqiq nəticə əldə etmək üçün müxtəlif görüntüləmə və laborator testlərlə dəstəklənir. Tipik olaraq, sol aşağı qarında ağrı, qəbizlik, şişkinlik və qızdırma kimi əlamətləri olan pasiyent həkimə müraciət etdikdə, ilk olaraq qarın boşluğunun palpasiya ilə yoxlanılması aparılır. Daha sonra laborator analizlərdə yüksək leykosit səviyyəsi və iltihab göstəricilərinin artması təsdiqlənir. Divertikulitin təsdiqi üçün ən effektiv diaqnostik üsullardan biri qarın boşluğunun kompüter tomoqrafiyası (KT) sayılır – bu müayinə iltihabın yerləşdiyi nahiyəni, bağırsaq divarındakı qalınlaşmaları və mümkün ağırlaşmaları dəqiq şəkildə göstərir. Bundan əlavə, ultrasəs müayinəsi, qan analizləri, sidik testləri və bəzi hallarda kolonoskopiya da tətbiq olunur. Ancaq aktiv iltihab mərhələsində kolonoskopiya riskli olduğundan, bu prosedur adətən müalicədən sonra, nəzarət məqsədilə aparılır. Doğru və vaxtında qoyulan diaqnoz divertikulitin effektiv müalicəsi və ağırlaşmaların qarşısının alınması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.

Klinik əlamətlərin qiymətləndirilməsi və fiziki müayinə
Divertikulitin ilkin diaqnozunda pasiyentin şikayətlərinin diqqətlə dinlənməsi və fiziki müayinə həlledici rol oynayır. Xəstə əsasən sol aşağı qarında ağrı, şişkinlik, qəbizlik və bədən temperaturunun yüksəlməsindən narahat olduğunu bildirir. Həkim qarın nahiyəsini əllə yoxlayaraq lokal ağrılı nöqtələri və gərginliyi müəyyən edir. Əgər periton qıcıqlanması və ya abses əlamətləri varsa, bu, xəstəliyin ağırlaşdığını göstərə bilər. Eyni zamanda pasiyentin həyat tərzi, qidalanma vərdişləri və keçmişdə bağırsaq problemləri olub-olmaması da qiymətləndirilir. Fiziki müayinə ilə yanaşı, iltihab göstəricilərini təyin etmək üçün qan analizi də istənilir.

Kolonoskopiya, KT və digər görüntüləmə üsulları
Divertikulitin dəqiq diaqnostikası üçün istifadə olunan əsas görüntüləmə metodu qarın boşluğunun kompüter tomoqrafiyasıdır (KT). KT vasitəsilə divertikulların yerləşməsi, bağırsaq divarının qalınlaşması, ətraf toxumalardakı dəyişikliklər və ehtimal olunan abseslər vizual olaraq qiymətləndirilir. Aktiv iltihab dövründə kolonoskopiya riskli ola bilər, çünki bağırsaq divarında zədələnmə və perforasiya riski artır. Buna görə də bu müayinə iltihab səngidikdən sonra icra olunur. Bəzi hallarda ultrasəs, maqnit-rezonans tomoqrafiya (MRT) və ya baryumlu rentgen müayinələri də əlavə dəstək kimi istifadə olunur. Hər bir görüntüləmə üsulu xəstəliyin mərhələsini və ağırlaşma dərəcəsini müəyyənləşdirməkdə mühüm rol oynayır.

Diferensial diaqnostika və digər xəstəliklərlə fərqləndirmə
Divertikulitin diaqnozunda digər xəstəliklərlə qarışdırılmaması üçün diferensial yanaşma xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Qarın ağrısı və qızdırma kimi əlamətlər apandisit, bağırsaq tıxanıqlığı, yumurtalıq patologiyaları və hətta sidik yolları infeksiyası ilə də əlaqəli ola bilər. Bu səbəblə həkim hər bir əlaməti və analiz nəticəsini nəzərə alaraq, diaqnozu mərhələli şəkildə dəqiqləşdirir. Dopdoldurulmuş laborator göstəricilər, KT nəticələri və klinik müşahidələr birgə qiymətləndirilərək divertikulit digər oxşar simptomlu xəstəliklərdən fərqləndirilir. Bu yanaşma düzgün müalicə planının qurulması üçün zəruridir.

Divertikulitin müalicə və qarşısının alınması yolları
Divertikulitin müalicəsi xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinə görə dəyişir və əsas məqsəd iltihabı azaltmaq, simptomları aradan qaldırmaq və mümkün fəsadların qarşısını almaqdır. Yüngül hallarda ambulator müalicə kifayət etsə də, ağırlaşmış və ya təkrarlayan divertikulitdə xəstəxana şəraiti tələb olunur. Dərmanlarla yanaşı, düzgün qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri müalicənin əsas sütunlarını təşkil edir. Müalicəyə cavab verməyən və ya ağırlaşma baş verən hallarda isə cərrahi müdaxilə qaçılmaz olur. Profilaktik yanaşmalar isə bağırsaq sağlamlığını qorumağa və divertikulların iltihablanmasının qarşısını almağa yönəlib.

Antibiotiklər və ağrıkəsicilərdən istifadə
Divertikulitin aktiv mərhələsində infeksiyanı nəzarət altına almaq üçün antibiotiklər təyin edilir. Geniş spektrli preparatlar bağırsaq mikroflorasına təsir edən bakteriyalara qarşı effektiv nəticə verir. Eyni zamanda ağrı və iltihabın azaldılması üçün qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlardan istifadə olunur. Yüngül hallarda oral antibiotiklər kifayət edir, lakin daha ciddi hallarda venadaxili dərman müalicəsi tətbiq olunur. Dərmanlar həkim nəzarətində və dozaya ciddi şəkildə əməl edilməklə qəbul edilməlidir.

Pəhriz dəyişikliyi və lifli qidaların əhəmiyyəti
Divertikulit müalicəsində və xüsusən də onun qarşısının alınmasında pəhrizin rolu danılmazdır. Liflə zəngin meyvə, tərəvəz, tam taxıllı məhsullar və bol su qəbul etmək bağırsaq hərəkətlərini tənzimləyərək qəbizliyin qarşısını alır. Kəskin mərhələdə isə qısa müddətlik maye pəhriz tövsiyə olunur. İltihab azaldıqdan sonra tədricən lifli qidalarla zəngin balanslı qidalanma rejiminə keçid edilir. Süni və işlənmiş qidalardan, qızartmalardan və qaz yaradan məhsullardan uzaq durmaq tövsiyə olunur.

Cərrahi müdaxilə halları və reabilitasiya
Cərrahi müdaxilə əsasən tez-tez təkrarlanan, dərman müalicəsinə cavab verməyən və ya ağır fəsadlarla müşayiət olunan divertikulit hallarında tətbiq olunur. Ən çox rast gəlinən əməliyyat – zədələnmiş bağırsaq hissəsinin çıxarılması və sağlam hissələrin birləşdirilməsidir. Cərrahiyyə sonrası dövrdə reabilitasiya mərhələsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Pasiyentə xüsusi pəhriz, fiziki aktivlik və bağırsaq fəaliyyəti izlənməsi ilə bağlı tövsiyələr verilir. Nizamlı təqib və həyat tərzi dəyişikliyi sayəsində gələcəkdə xəstəliyin təkrarlanma riski minimuma endirilir.

Divertikulit ilə bağlı tez-tez verilən suallar
Divertikulit xroniki hal alırmı?
Əgər divertikulit təkrarən baş verirsə və hər epizod arasında tam sağalma müşahidə olunmursa, bu vəziyyət xroniki forma ala bilər. Xroniki divertikulit zamanı bağırsaq divarında qalıcı dəyişikliklər, daralmalar və iltihabi toxuma qalığı yaranır ki, bu da gələcəkdə daha ciddi fəsadlara yol aça bilər. Bu səbəbdən hər kəskin epizod ciddiyə alınmalı, düzgün və tam müalicə olunmalıdır.

Divertikulit zamanı hansı qidalar qadağandır?
Kəskin mərhələdə toxluq hissi yaradan, qaz əmələ gətirən və həzm olunması çətin olan qidalar – xüsusilə quru paxlalılar, qızartmalar, ədviyyatlı yeməklər, çərəzlər və tumlu meyvələrdən uzaq durmaq lazımdır. Həmçinin işlənmiş və süni qidalar, qazlı içkilər, kafeinli məhsullar da bağırsağın həssaslığını artırır və iltihabi prosesi dərinləşdirir. Pəhriz həkim nəzarətində, mərhələli şəkildə tənzimlənməlidir.

Ev şəraitində müalicə mümkündürmü?
Yüngül formada keçən divertikulit hallarında ev şəraitində müalicə mümkündür. Bu zaman həkimin təyin etdiyi antibiotiklər, maye əsaslı pəhriz və istirahət rejimi ciddi şəkildə yerinə yetirilməlidir. Qidalanma planına lifsiz və mədə-bağırsaq traktını yormayan qidalar daxil edilməli, bədən temperaturu və qarın ağrısı kimi simptomlar mütəmadi izlənməlidir. Hər hansı ağırlaşma əlaməti görüldükdə dərhal tibbi yardıma müraciət edilməlidir.

Həkimə nə zaman müraciət edilməlidir?
Qarın ağrısı, yüksək temperatur, qəbizlik və ya ishal kimi simptomlar bir neçə gündən artıq davam edərsə, yaxud bu əlamətlərə nəcisdə qan, şiddətli qarın gərginliyi və ümumi vəziyyətin pisləşməsi əlavə olunarsa, dərhal həkimə müraciət edilməlidir. Erkən diaqnoz və vaxtında müalicə, fəsadların qarşısının alınması baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır.

Divertikulitin qarşısını almaq üçün nə etməli?
Divertikulitin qarşısını almağın ən effektiv yolu sağlam və balanslı həyat tərzi formalaşdırmaqdır. Liflə zəngin qidalarla qidalanmaq, bol su içmək, gündəlik fiziki aktivliyi artırmaq, qəbizlikdən uzaq durmaq və stressi idarə etmək bağırsaq sağlamlığını qoruyur. Siqaret və alkoqol istifadəsindən imtina, habelə nizamlı tibbi yoxlanışlar risklərin minimuma endirilməsində mühüm rol oynayır.