Artroz oynaqların iltihabsız revmatizmidir. Bu xəstəlik bir və ya bir neçə oynaqda baş verə bilər. Ağrı ilə yanaşı oynaqların sərtliyinə, oynaqda səsə, hərəkətin məhdudlaşmasına və deformasiyalara səbəb ola bilər. Bu xəstəlikdə dəyişikliklər qığırdaq yeyilməsindən sonra oynaq qığırdağında başlayır. Xəstəlik irəlilədikcə oynaqların kənarlarında sümük çıxıntıları əmələ gəlir. Bundan başqa xəstəlik bir və ya daha çox oynaqda müşahidə olunan birgə yaşlanma kimi də təyin edilə bilər.

Artroz həmçinin osteoartroz olaraq bilinir. Sağlam oynaqların hərəkəti qığırdaq quruluşu tərəfindən təmin edilərkən bu strukturun deformasiyası oynaqların hərəkətliliyini məhdudlaşdırır və xəstənin ağrı hiss etməsinə səbəb olur. Nəticədə artroz xəstənin həyat keyfiyyətini də aşağı salır. Sözügedən problem tək oynaqda və ya bir çox oynaqda baş verə bilər. Bu xəstəlik kiçik oynaqlarda, xüsusən də yükə məruz qalan oynaqlarda da baş verə bilər. Diz oynağı, boyun və bel fəqərələri yükə məruz qaldığı üçün artroza meylli olsa da, bu, daimi hərəkətdə olan əl oynaqlarına da aiddir.

Artroz nədir?

Artroz xəstəliyi nədir və necə baş verir? - sualına aşağıda cavab tapacaqsınız. Bu hal xəstəliyi qığırdaq yeyilməsi nəticəsində baş verir. Artroz xəstəliyi iltihablı olmayan revmatizm kimi də təyin edilə bilər. Sağlam oynaqların hərəkətini qığırdaq quruluşu təmin etdiyi halda bu strukturun deformasiyası oynaqların hərəkətliliyini məhdudlaşdırır. Eyni zamanda bu xəstəlik xəstənin ağrı hiss etməsinə səbəb olur və həyat keyfiyyətini aşağı salır. Oynaqların artrozu bəzən tək oynaqda, bəzən isə bir çox oynaqda baş verə bilər.

Həmçinin bu xəstəlik kiçik oynaqlarda, xüsusən də yükə məruz qalan oynaqlarda da müşahidə oluna bilər. Dizlər, boyun və bel yükə məruz qalan oynaqlar olduğuna görə artroza meyllidirlər. Daim hərəkət edən əl oynaqlarının da bu xəstəliyə meylli olduğunu söyləmək olar. Yaşa dolduqca toxumaların bərpası yavaşlayır. Həmçinin elastiklikdə azalmalar müşahidə olunur. Bundan əlavə, çəkinin artması oynağı yükləyir. Uzun müddət ağır fiziki fəaliyyət də qığırdaq toxumasının struktrunu pozur. Bu hallarda artroz xəstəliyinin inkişaf ehtimalı artır. Ümumiyyətlə barmaqlarda meydana gələn düyünlü artroz isə irsi meyllidir. Barmaq və diz oynaqları kimi oynaqların kalsifikasiyası kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinir.

Artrozun əsas simptomları nələrdir?

Bu xəstəliyin ən vacib əlaməti oynaqlarda hiss edilən ağrıdır. Başlanğıcda oynağın hərəkəti ilə artan və istirahətlə keçən ağrı, xəstəlik irəlilədikcə qalıcı ola bilər. Bu hal zamanı oynaqlarda şişlik, sümük çıxıntıları və deformasiyalar əmələ gəlir. Sümük səthlərinin bir-birinə sürtünməsi nəticəsində çırtıltı səsləri eşidilə bilər. Təsirə məruz qalan oynaqların hərəkət diapazonu azalır və bu xəstəlik olan oynaq funksiyasını yavaş-yavaş itirməyə başlayar. İlk başlarda hərəkət zamanı ağrı və oynaqların sərtliyi daha çox müşahidə olunur. Xəstələrin şikayətləri soyuq və rütubətli havalarda daha da pisləşir.

Oynaq ağrıları: Hərəkət zamanı və ya sonra oynaqlar ağrıya bilər.

Oynaqlarda sərtlik: Oyandıqdan və ya bir müddət aktiv hərəkət etmədikdən sonra oynaqlarda sərtlik hiss oluna bilər.

Elastikliyin itirilməsi: Qol və ya ayağın əyilməsi və çiyin fırlanması kimi hərəkətlər effektiv şəkildə yerinə yetirilməyə bilər.

Çatlama səsi və ya krepitus: Oynaqların hərəkəti zamanı qığırdaqların oynaq səthinə və ətrafdakı toxumalara sürtünməsi nəticəsində səslər eşidilə bilər.

Osteofit (sümük çıxıntısı): Oynağın altındakı sümük toxumasının kalsifikasiyası nəticəsində çıxıntı və sümükdə anormal böyümələrin meydana gəlməsidir.

Ödəm: Oynağın kirəclənməsi nəticəsində ətrafdakı toxumalar da təsirlənə bilər və iltihab yarana bilər. İltihab səbəbiylə ödəm də müşahidə oluna bilər.

Diz oynağında ən əhəmiyyətli simptom ağrıdır. Bunun xaricində hərəkət məhdudiyyəti, oynaq mayesinin artması səbəbindən şişkinlik, oynaq ətrafındakı əzələlərin incəlməsi, diz oynağında yeyilmə nəticəsində deformasiya müşahidə edilə bilər. Vaxt keçdikcə dizlər deformasiyaya uğrayır və ayaqlar içəriyə doğru əyilir. Oynağın içində sərbəst gəzən qığırdaq və ya sümük parçalarına görə dizdə kilidlənmə və hərəkətsiz qalma kimi hallar müşahidə oluna bilər.

Artrozun diaqnozu necə qoyulur?

Kirəclənmə xəstəliyinin diaqnozu olduqca asandır. Həkiminiz sizə bəzi suallar verdikdən sonra sizi müayinə edəcək. Bu arada əvvəllər olan qəza, zədə və əməliyyatlarınız barədə mütləq həkiminizə məlumat verməlisiniz. Çox vaxt kirəclənmə xəstəliyinin diaqnoz sadə rentgenoqrafiya ilə edilə bilər. Erkən artroz hallarında rentgen şüaları norma ola bilər, bu halda MRT(maqnit rezonans görüntüləmə) faydalı ola bilər. Kirəclənmə xəstəliyinin diaqnozundan sonra qan testləri də edilməlidir. Bundan başqa bu problemlə birlikdə qan testlərində digər xəstəliklərin də olub-olmaması dəqiqləşdirilir.

Kirəclənmə xəstəliyinin diaqnozu üçün ilk anamnez alınır və fiziki müayinə aparılaraq simptomlar qiymətləndirilir. Əlamətlərin müşahidə olunduğu bölgənin rentgenoqrafiyası ilə diaqnoz qoyula bilər. Aşınmış qığırdaq quruluşu və inkişaf etmiş mərhələlərdə sümükdə osteofitlər rentgendə görülə bilər.

Artrozun müalicəsi varmı?

Bu gün bu xəstəliyi aradan qaldıracaq yeganə müalicə üsulu protezlərdir. Artrozlu xəstənin normal hərəkət edə bilməsi üçün prioritet şəxsin çəkisinin normadan artıq olmaması və zəruri hallarda fizioterapiyadır. Artan ağrı şikayətlərinin qarşısı revmatik dərmanlar, kortizon inyeksiyaları və intraartikulyar xondroprotektiv inyeksiyalarla alınır. Bütün bu təcrübələr simptomatikdir və xəstəliyi müalicə etmir. Kirəclənmə gedtdikcə irəliləyən bir xəstəlikdir və öz-özünə sağalması mümkün deyil.

Kirəclənmə xəstəliyinin diaqnozundan sonra xəstəliyin müalicəsi üçün artroskopiya adlanan üsulla fiber optik kameralarla oynağın içi görüntülənir. Qapalı cərrahiyyə üsullarından biri olan artroskopik debridman xüsusilə diz oynağındakı kalsifikasiyanı görüntüləmək və zədələnmiş nahiyəni təmizləmək üçün istifadə edilən müdaxilə üsuludur. Protezlə müalicə zamanı sümüyün zədələnmiş oynaq səthləri çıxarılır və yerləri uyğun hissələrlə örtülür. Oynaqların kalsifikasiyası hallarında xəstəliyin gedişatı və müalicələr təsirsiz qaldıqda protezlərə üstünlük verilir.

Diz protezləri lazım olduqda 20-90 yaş arası hər kəsə ağrısız və rahat hərəkət imkanı təqdim edir. Hər iki dizdə artroz varsa, əməliyyat eyni gündə edilə bilər. Çiyin protezləri çiyin və əl hərəkətlərinə cavabdeh olan oynağın kalsifikasiyası və ya travma sonrası kirəclənmə hallarında aparılır. Qlenohumeral oynağın bir hissəsi və ya hamısı təbii çiyin birləşməsini təqlid edən protez implantla əvəz olunur. Bud-çanaq oynağı funksiyalarını bərpa etmək və ağrıları aradan qaldırmaq üçün bud oynağının hər iki tərəfinə protez qoyulur. Protezlərə alternativ olaraq osteotomiya da edilə bilər. Osteotomiya (sümüklərin kəsilməsi) zədələnmiş oynağı əmələ gətirən sümüyün zəif hissəsinin çıxarılmasını və bəzən sağlam bir sümüklə əvəz edilməsini nəzərdə tutur. Bu yolla dayaq-hərəkət sistemi əvvəlki gücünü bərpa edəcək.

Kimlər daha çox risk qrupundadır?
Artroz hər yaşda olan insanlarda müşahidə olunsa da 65 yaşdan yuxarı insanlarda daha çox rast gəlinir. Ümumi risk faktorları bunlardır:
Artan yaş
Piylənmə
Əvvəlki oynaq zədələri
Oynaqların həddindən artıq istifadəsi
Zəif bud əzələləri
Genetik meyl daxildir
Hər iki yaşlı insandan biri həyatı boyu diz artrozunun simptomlarını yaşayacaq. Hər dörd yaşlı insandan birində 85 yaşına qədər bud-çanaq oynağı oynağında sözügedən problemin əlamətləri inkişaf edir. 60 və yuxarı yaşda olan hər 12 nəfərdən 1-də əl oynaqlarında osteoartroz var. Boyun artrozu daha nadir bir vəziyyətdir.

Yaş artdıqca toxumaların bərpası yavaşlayır. Elastiklikdə azalmalar olur. Bundan əlavə çəki artımı ilə oynağın yükünü artırmaq və uzun müddət ağır fiziki fəaliyyət göstərərək qığırdaq toxumasının nizamlılığını pozmaq da bu xəstəlik üçün risk faktorlarındandır. Adətən barmaqlarda baş verən düyünlü artrozlarda isə irsi meyl var. Barmaq və diz oynaqları kimi oynaqların kirəclənməsi qadınlarda daha çox rast gəlinir.

Artrozlu xəstələr həyat keyfiyyətini necə yaxşılaşdıra bilər?

Bu problemli xəstələrin müalicəsi müəyyən simptomların aradan qaldırılmasına, oynaqların sağlamlığının qorunmasına və gündəlik fəaliyyətinin daha rahat olmasına yönəlməlidir. Sözügedən problemli xəstələrin nəzərə almalı olduğu bəzi vacib davranış və qaydalar bunlardır:

Sağlam qidalanma: Sağlam qidalanma çəki idarə etməyə və birgə sağlamlığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Həddindən artıq çəki birgə yükü artıraraq artrozu ağırlaşdıra bilər.

İdman: Düzgün məşq proqramları əzələləri gücləndirə, elastikliyi artıra və birgə hərəkətliliyi qoruya bilər. Bu problemi olan xəstələr üçün az təsirli məşqlər, gəzinti, üzgüçülük və velosiped sürmə kimi fəaliyyətlər tövsiyə olunur.

Ağrının idarə edilməsi: Ağrını azaltmaq üçün müalicələr həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər. Həkimin tövsiyə etdiyi ağrıkəsicilər, iltihab əleyhinə dərmanlar, fiziki müalicə və isti-soyuq tətbiqlər bu mövzuda kömək edə bilər.

İstirahətin və fəaliyyətin balansı: Oynaqları qorumaq üçün istirahət və fəaliyyət tarazlığı vacibdir. Həddindən artıq gərginlik oynaqlarda ağrıları artıra bilər. Buna görə də istirahət və rahatlaşdırıcı fəaliyyətlərə vaxt ayırmaq vacibdir.

Çəkiyə nəzarət: Kilolu olmaq xüsusilə bud-çanaq oynağı və diz oynaqlarında gərginliyi artıra bilər. Bu halı daşıyan xəstələr üçün çəkiyə nəzarət vacibdir.

Erqonomik dəyişikliklər: Ev və iş mühitində erqonomik dəyişikliklər etmək gündəlik fəaliyyətləri daha rahat edə bilər. Məsələn, uyğun hündürlükdə masa və stullardan istifadə oynaqlarınıza daha az stress tətbiq edir.

Müntəzəm müayinələr: Bu xəstəliyi daşıyan xəstələr mütəmadi olaraq həkimləri ilə əlaqə saxlamalı və simptomlarında hər hansı bir dəyişikliyin olub-olmaması barədə məlumat verməlidirlər. Müvafiq müalicə və idarəetmə planını davam etdirmək vacibdir.

Fiziki Müalicə: Fizoterapevtlər xəstələrə oynaqları qorumaq üçün fərdi məşq proqramları və üsulları ilə kömək edə bilərlər. Hər bir xəstə fərqli olduğuna görə sözügedən problemin müalicəsi fərdi ehtiyaclara uyğunlaşdırılmalıdır. Buna görə də bu problemi olan bir xəstə üçün müalicə planını müəyyən etmək və həyata keçirmək üçün bir həkim ilə daima əlaqədə olmaq vacibdir.

Artroz və qidalanma arasındakı fərq nədir?

Bu xəstəlik və qidalanma arasındakı əlaqə vacib bir məsələdir. Qidalanma artrozun inkişafına, irəliləməsinə və simptomlarına təsir göstərə bilər. Artroz və qidalanma arasında bəzi mühüm əlaqələr bunlardır:
Çəkiyə nəzarət
İltihab əleyhinə qidalar
Antioksidantlar
Kondroitin və qlükozamin
və D vitamini
Selenium və sink
Su içmək
Çəkiyə nəzarət: Kilolu olmaq xüsusilə çəkinin ağırlığını daşıyan oynaqlarda stressi artıra bilər. Bu vəziyyət sözügedən problemin inkişafını sürətləndirə və simptomları gücləndirə bilər. Çəkiyə nəzarət artrozlu insanlar üçün vacib strategiyadır.

İltihab əleyhinə qidalar: Bəzi qidalar xüsusilə də omeqa-3 yağ turşuları olan balıqlar, qoz və çiya toxumu kimi iltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir. İltihabı azaltmaq bu xəstəliyin əlamətlərini aradan qaldıra bilər.

Antioksidantlar: Antioksidantlar bədəndəki sərbəst radikallarla mübarizə apararaq hüceyrələrə dəyən zərəri azalda bilərlər. Bu da oynaqların sağlamlığını qorumağa kömək edir. Rəngbərəng tərəvəzlər, meyvələr və yaşıl çay kimi antioksidantlarla zəngin qidaların tükətilməsi faydalıdır.

Kondroitin və qlükozamin: Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, kondroitin və qlükozamin əlavələri artroz əlamətlərini yüngülləşdirə bilər. Bu əlavələr birgə qığırdaqların dəstəklənməsinə kömək edir. Bununla belə, bu mövzu ilə bağlı araşdırmalar qarışıqdır, hər kəs üçün təsirli olmaya da bilər.

Kalsium və D vitamini: Kalsium və D vitamini sümük sağlamlığı üçün vacibdir. Sağlam sümüklər oynaq sağlamlığını dəstəkləyə bilər. Buna görə də kalsium və D vitamini ilə zəngin qidalardan istifadə etmək vacibdir.

Selenium və sink: Selenium və sink antioksidant xüsusiyyətlərə malik minerallardır. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, bu minerallar oynaq sağlamlığını dəstəkləyirlər.

Su içmək: Kifayət qədər su içmək oynaq mayesini tənzimləməyə və oynaq sağlamlığını dəstəkləməyə kömək edə bilər.

Ancaq bir vacib məqamı unutmaq olmaz! Bu xəstəliyin müalicəsində təkcə qidalanma həll yolu deyil. Qidalanma strategiyaları ümumi sağlam həyat tərzi, müntəzəm məşq və müvafiq tibbi müalicələrlə birlikdə həyata keçirilməlidir. Bu xəstəliyin müalicəsi fərdi ehtiyaclara və xəstəliyin vəziyyətinə uyğunlaşdırılmalıdır. Buna görə də bir həkimlə ilə birlikdə fərdi müalicə planı yaratmaq vacibdir.